×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

اخبار ویژه

افزونه جلالی را نصب کنید.  .::.   برابر با : Tuesday, 19 March , 2024
برنامه ریزی روستایی وآینده پژوهی لزوم هویت یابی روستا و روستایی

مقدمه:

ازنظر نخبگان عرصۀروستایی، توسعۀروستایی بایستی مبتنی بر تجارب گذشته، واقعیات امروزی و با درنظرگرفتن افق آینده و در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی،کالبدی، فضایی-مکانی و …صورت گیرد اهمیت توجه به توسعۀروستایی و ضرورت ترسیم افقهای روشن برای روستاها از این جهت است که اگر این اجتماعات به هر دلیلی نتوانند در روند توسعۀ ملی ایفای  نقش کنند،آثار و پیامدهای عدم توسعۀروستایی در حوزههای شهری و درنهایت، کل سرزمین را تحت تاثیر قرار خواهد داد

آینده پژوهی ازآینده های مختلف خبر میدهدکه هرگز مطمین نیست و همیشه آبستن وقوع رویدادهای غیر منتظره است درسطح اجتماعات روستایی میتوان گفت که آینده پژوهی، فرایند تلاش سیستماتیک برای نگاه به آیندۀ بلندمدت علم، تکنولوژی، محیط زیست، اقتصاد و اجتماع روستایی است که با هدف شناسایی تکنولوژی های عام نوظهور و تقویت حوزههای تحقیقات آینده نگرانه برای روستا و روستاییان است که احتمالا بیشترین منافع اقتصادی و اجتماعی را برای آنان به همراه دارند

روستاها کوچکترین واحد اجتماعی و واحد جغرافیایی یک کشور استند، توسعه روستاها به مثابه بنیاد توسعه کشورها پنداشته شده است. توجه به نیروی انسانی و ارضی روستاها نقش اساسی را در فرایند توسعه کشورها دارد، چنانچه قدرت کشورها در جهان امروزی بر بنیاد نیروی خلاق و کارآمد آن­ها سنجیده می‌شود بناً کشورها می‌بایست بهترین برنامه‌ریزی را برای بهترین سرمایه‌های خود انجام دهند. هرجامعه‌ای که در صدد دست‌یابی به توسعه پایدار موفق است، ناگزیر باید مشارکت فعال و افراد جامعه را بپذیرد و به آن‌ها فرصت دهد تا توسعه جامعه خویش را تحقق بخشند، کشورها برای دست‌یافتن به این هدف سرمایه‌گذاری روی افراد و توانمندسازی افراد را محور اصلی رشد وتوسعه نه تنها روستا به شهر نیز مدنظر گرفته ونقش تسهیلگر را به برعهده گیرد. نیروهای انسانی که استعدادهای دورنی‌شان هنوز بروز نیافته، وسکوت مانده اند؛ بروز یافته و نقش بارزی در عرصه توسعه کشور داشته باشند

مطالعاتی که با آغاز اصلاحات ارضی در کشور و لزوم مطالعه در زمینه جامعه روستایی و تغییر و تحولات آن به خصوص در زمینه مهاجرت های روستانشینان شکل گرفت. امروزه پژوهش های روستایی بخش مهمی از مطالعات جغرافیایی، اجتماعی و مالی و حتی اکولوژیک و زیست محیطی را به خود اختصاص داده است؛ به طوری که دولت ها، سازمان ها و نمادهای اجرایی برای معین ضوابط و مقررات اجرایی و همچنین برای دست یافتن به توسعه پایدار به نتایج این پژوهش ها احتیاج مندند. در کشور ما پژوهش هایی که در زمینه روستاشناسی و جامعه روستایی صورت گرفته همواره یک گام عقب تر از برنامه های اجرایی سازمان ها بوده است. دکتر حمید جلالیان، دانشیار دانشگاه خوارزمی که سال هاست در زمینه جغرافیای انسانی به ویژه برنامه ریزی روستایی ناحیه ای فعالیت نموده معتقد است بیشتر تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته در حوزه مدیریت روستایی بوده است. تحقیقاتی که بر دهیاری ها و شوراهای روستایی تمرکز داشته و از بخش های دیگر غافل مانده یا کمتر مورد توجه قرارگرفته استدر ایران هم‌چنان از دوگانه‌ «شهر-روستا» سخن می‌رود؛ اما چنان‌که آشکار است، روستاها هر روز جای خود را به شهرها می‌دهند؛ یعنی یا روستاها تبدیل به شهر می‌شوند یا جمعیت آنان به شهرها مهاجرت می‌کنند و متروک می‌شوند! در این میان، برخی این پدیدار را سیری طبیعی-قهری می‌دانند؛ اما برخی دیگر به دنبال حفظ، احیا یا تجدید روستا در کشور هستند!

بی‌گمان، در کشورهای حتی پیشرفته، واحدهایی جز (غیر از) شهر با نام‌های گوناگون هستند که با شهر دوگانه‌ای چونان دوگانه شهر-روستای ما می‌سازند! بررسی این واحدها برای آنان که در آرزوی حفظ، احیا یا تجدید روستا یا به طور کلی، واحدی جز و در برابر شهر در ایران هستند، ضروری است؛ زیرا دست‌کم، می‌تواند «امیدبخش» و «الهام‌بخش» آنان باشد!

آینده پژوهی:

محیط خارجی سرشار از تغییرات غیر منتظره است گاهی اوقات شناسایی روندهای مبهم  امری دشوار است و همین سبب میشود تا اینده نگاری های طولانی مدت اغلب در لحظه آفرینش بی ارزش  جلوه کنند

وجود عینی آینده از ویژگی تصادفی بودن آن سرچشمه می-گیرد. آیندههایی که ممکن است به وجود آیند یا به وجود نیاید یعنی حوادث آینده، همواره ممکن، چندگانه و تصادفی هستند. این بدان مفهوم است که پدیداری تنها یک آیندة منحصر به فرد  بطور کلی مرود است و همواره با آینده ها و نه آینده روبرو هستیم

درنظرداشتن این حقیقت تردیدناپذیر که وقوع این آیندهها از پیش تعیین نشده است، باید به این نکته توجه داشت که وقعای آینده، مصداق عینی احتمالات کنونی هستند

بدیهی اسعت که شناخت چنین وقایعی از آگاهی نسبت بعه وقایعی که در حوزه علوم رایج محسوس هستند، متفاوت است. آینده پژوهی نیز مانند هر دانش دیگری زمینه ها و شیوه های هستی شناختی و معرفعت-شناختی ویژة خود را برای استدلال حقیقت ادعاهایی که به-عنوان معرفت دردایرة معلومات بشری مطرح  می کند دارد.(انجمن آینده نگری ایران 1390)

مدیریت روستایی

برگرفته از علم مدیریت است. علم مدیریت یعنی استفاده از همه منابع و ابزارها در راستای اهدافی که تعریف می گردد. اگر این اصل را در مدیریت روستایی هم به کار بگیریم پس مدیریت روستایی نیز یعنی به کارگیری همه منابع، نیروها و ابزارها برای حرکت در جهت توسعه ای که امروزه به آن توسعه پایدار می گوییم. هدف مدیریت روستایی، تامین احتیاجهای اولیه مادی و غیرمادی جامعه روستایی و زمینه سازی برای دستیابی به اهداف برتر اجتماعی، مالی و محیط زیستی است که امروزه در مفهوم توسعه پایدار تعریف می گردد.

مدیریت ناحیه ای و سیستماتیک برای مدیریت روستایی

در علم جغرافیا ناحیه ها را به عنوان سیستم های جغرافیایی در نظر می گیریم. یعنی روستا یا شهر همان طور که خودشان یک سیستم هستند در یک سیستم عظیم تر قرار می گیرند به نام ناحیه. بنابراین روستاها اگرچه به تنهایی یک سکونتگاه و اجتماع محلی به حساب می آیند اما قطعاً با اجتماع های پیرامونشان به خصوص با سکونتگاه های فزونی مثل شهر پیوند دارند. این ارتباط و پیوند تنگاتنگ با شهرها تشکیل یک ناحیه و یک جغرافیای عظیمتر را می دهد. در نتیجه مدیریتی هم که پیش روی ماست باید یک مدیریت فراگیر و عظیم تر از یک روستا باشد.

پژوهش به معنی علمی و آکادمیک خیلی سابقه طولانی در کشور ما ندارد. در گذشته افرادی بودند که سفرنامه می نوشتند و بیشتر این سفرنامه ها توسط خارجی ها با اهداف استعماری یا با نیت شناخت و کشف سرزمین های جدید نگاشته می شد. ولی واقعیت این است که پژوهش های علمی در کشور ما از دهه 1340 آغاز می گردد. تا قبل از این مطالعات روستایی به طور عمده جنبه مردم شناسی داشته و در قالب مونوگرافی ها و تک نگاری ها براساس آداب و رسوم و زبان و فرهنگ روستایی انجام می شد. اما از سال 1340 به بعد که اصلاحات ارضی در کشور انجام شد هم برای شناخت جامعه روستایی و هم برای تغییر و تحولاتی که رخ داده بود و بعد بحث مهاجرت های روستایی که همزمان با توسعه صنایع در شهرها بود خیلی از متخصصان و کارشناسان به سمت مطالعات روستایی و شناخت این فضای جغرافیایی جلب شدند که بیشتر به پیامدهای اصلاحات ارضی در جامعه روستایی می پرداخت.

مرحله بعد مربوط به پژوهش های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می گردد؛ چه در دوران جنگ تحمیلی و چه در دورانی که احتیاج به خودکفایی بود. در این دوره که با شکل گیری نهادهایی مثل جهاد سازندگی یا بنیاد مسکن انقلاب نگاه ویژه ای به روستاها شد مطالعات روستایی بیشتر مورد توجه نهاده شد. از دهه 1370 نیز مطالعات روستایی برای برنامه ریزی و توسعه روستایی به کارگرفته شد. به همین دلیل ضمن اینکه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی را داریم که به صورت علمی، منسجم و یکپارچه روستا و نواحی جغرافیایی را مطالعه می نماید، رشته های دیگری هم مثل توسعه و آبادانی روستا در بعضی دانشگاه ها ایجاد می گردد.

پژوهش ها و مطالعات در خصوص جامعه روستایی

بیشتر تحقیقاتی که در حال حاضر انجام می گردد چه در قالب خاتمه نامه و چه پژوهش سفارشی عمدتاً روی مدیریت روستایی تمرکز دارد. اینکه دهیاری ها و شوراهای اسلامی چقدر پیروز عمل نموده اند و مشارکت در جوامع روستایی چگونه است. بخشی از مطالعات بخش مالی روستاها را شامل می گردد که عمدتاً دررابطه با معیشت روستایی است. این بخش بسیار اهمیت دارد؛ چون در کشور ما بیشتر مهاجرت های روستایی ریشه در مسائل مالی دارد. پژوهش هایی مانند تنوع بخشی به اقتصاد و معیشت روستایی بر پایه معیشت پایدار داشتیم. موضوعی که از سال 1990 به بعد در جهان بسیار مورد توجه نهاده شده و ما احتیاجمند این هستیم با توجه به اینکه فکر اصلی توسعه کشور توسعه پایدار است در این حوزه وارد شویم

حتی دستگاه های اجرایی بحث اقتصاد روستایی را مورد توجه قرار داده اند. طرح هایی مثل مدل یک روستا، یک محصول را داریم که سازمان مدیریت و برنامه ریزی پیگیری می نماید یا تهیه سند توسعه و اشتغالزایی روستایی در دستور کار سازمان مدیریت و برنامه ریزی قراردارد که به استناد آن می توان سند اشتغالزایی روستاها را تهیه کرد. دسته دیگری از مطالعات روستایی به امکان سنجی ایجاد و توسعه فعالیت گردشگری در نواحی روستایی مربوط می گردد.

اگر بخواهیم این مطالعات را تقسیم بندی کنیم اهمیت کدام حوزه بیشتر خواهد بود وبا توجه به شرایط امروز روستاها کاربردی تر است؟

به نظرم بخش مهمی در مطالعات روستایی ما که این سال ها بیشتر هم شده است مربوط به بحث سوانح، ریسک ها و مخاطرات است. ما کشور زلزله خیزی داریم. سیل زیادی هم داریم و همه اینها آسیب های زیادی را به بافت روستایی می زند. بحث تاب آوری جوامع روستایی چه در بعد کالبدی و مسکن و چه در بعد مالی و اجتماعی در مقابل این حوادث طبیعی بسیار اهمیت دارد که اتفاقاً این مطالعات بسیار کاربردی هستند

هویت روستا و هویت روستایی

امروزه، اذهان بدین هم‌گرایند که هویت روستا و روستایی دچار چالش شده و آن در حال نابودی و زوال است! برخی از شکاف طولی و نسلی و عرضی در روستا از وجوه هویتی سخن می‌رانند! شاکله و طرح‌واره‌های یک روستایی چیست!؟ چه چیزهایی یک روستایی را روستایی می‌کند!؟

اگر به دنبال حفظ، احیا یا تجدید روستا هستیم، باید به پرسش «هویت روستا و روستایی چیست؟» پاسخ دهیم! باید بررسی کنیم که ویژگی‌های مشترک روستا و ویژگی‌های مختص آن چیست! باید بررسی کنیم که آیا روستای ما دچار شکاف طولی/زمانی/تاریخی و شکاف نسلی شده یا نه و برای این مهم، باید وجوه مختص روستا را بپژوهیم! باید پژوهشی با نگاه تاریخی، ویژگی‌های مختص روستا و روستایی را در بوم ایران بررسی کند! به تعبیری، آن‌چه را که روستا را روستا و روستایی را روستایی می‌کند، دریابد؛ زیرا شناخت چیستی روستا و روستایی، نخستین نیاز و حتی گام هر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای روستاست! به دست دادن الگوی فی‌الجمله تاریخی روستا و روستایی با استخراج ویژگی‌های بنیادین روستا برای تبیین وضع و آینده مطلوب روستا ضروری است! همچنین باید بررسی کرد که کدام ویژگی‌های پایای روستا در گذشته، مناسب اقتضائات امروزین روستا نیست.

مفاهيم اصلي توسعه

  • توسعه مفهومی جامع است
  • مفهوم توسعه هم ابعاد کمی و هم ابعاد کیفی دارد
  • توسعه دارای ابعاد مادی و معنوی است
  • توسعه یک مفهوم ارزشی

 

اهداف توسعه پايدار روستايي منبع علوی زاده 1386

اهداف اکو لوژیکی:

  • یکپار چکی اکو سیتم
  • محافظت از تنوع زیستی

اهداف اقتصادی:

  • رشد پایدار
  • کارایی و اثر بخشی
  • تنوع اقتصادی
  • خود اتکایی

اهداف اجتماعی:

  • فرصت های برابر
  • مشارکت گسترده
  • توانمند سازی
  • کیفت زندگی
  • فقر زدایی

 

 

مولفه های باز دارنده توسعه روستا

 

چالش مدیریت

چالش اقتصادی

چالش اجتماعی

چالش زیر ساختی

چالش دولتی

چالش زیستی

 

توسعه پایدار روستایی

مدیریت پایدار آب و خاک و محیط زیست

توسعه سرمایه اجتماعی و نهاد های محلی

توسعه اقتصادی محلی با تاکید بر کار آفرینی و بهبود اشتغال

توسعه منابع انسانی در سطح خرد ومیانی

 

 

نتیجه:

توسعه روستايي راهبردی است که به منظور بهبود زندگي اقتصادی و اجتماعي گروه خاصي از مردم روستايي فقير طراحي شده است. اين فرايند شامل بسط منافع توسعه در ميان فقيرترين اقشاری است که درمناطق روستايي در پي کسب معاش هستند. اين گروه شامل دهقانان خرده پاه ، خويش نشينان ودهقانان بي‌زمين است. در نتيجه توسعه روستايي شامل فرايند عميقي از تغيرات در کل جامعه مي‌باشد. اين برآيند روشي برای افزايش فرصت‌هايي برای فرد و افزايش امکانات بهره‌وری از آن‌ها است. توسعه روستای به نوين‌سازی جامعه روستای مي‌پردازد و آن را از يک انزوای سنتي به جامع تغیير خواهد داد که با اقتصاد ملي عجين شده است. بنابراين هدف های توسعه روستايي در محدوده يک بخش خلاصه نمي‌شود بلکه مواردی چون بهبود و بهره‌وری، افزايش اشتغال، تامين حداقل قابل‌قبول غذا، مسکن، صحی را در بر مي‌گردد

بررسي مباحث مطرح شده نشانگر آن است كه توسعه پايدار روستايي پديدهاي پيچيده و داراي ابعاد متعدد است. در واقع بدون شناخت جنبه هاي مختلف سكونت در روستا، حفظ آينده روستا امكان پذير نميباشد.اجراي برنامه هاي گوناگون ا به آزمون و خطا و بدون انجام مطالعات بنيادين و همه براي توسعه پايدار در روستا نه تنها رسيدن به روستا با مشكل روبرو گردد، بلكه موجب بروز مشكلات تازه  در در حيات و آينده روستا ميشود. شناخت و درك مناسب از مؤلفه هاي توسعه ي پايدار روستايي و اهداف حاصل از آنها، گام اوليه و اساسي در اين مسير است تا تشخیص داد و راهكارها و راهبردهاي مناسب را براي برطرف کردن موانع به خوبی اجرا نمود

 

پشنهاد

  • شناخت سطح هر ناحیه باید توجه به نقاط قوت و ضعف صورت گیرد
  • مدیریت حفظ منابع در روستاها در اینده
  • بیکاری از تجربیات روستایی و استفاده از فن آوری اطلاعات
  • تقویت دهیاریها و شوراها ی اسلامی و برنامه ریزی های مدون
  • جلوگیری از خزش شهری تبدیل اراضی زارعی به مسکونی
  • توسعه صنعت گردشگریبرای خفظ محیط زیست و بافت با ارزش در روستاها

منابع:

  • احمدوند، مصطفي. (1393 .(بررسي تأثير دهياريها بر توسعهي پايدار روستايي در شهرستان بويراحمد .«فصلنامه روستا و توسعه، سال 17، شماره3ي ، صص: 23-42.
  • ازكيا، مصطفي. ايماني، علي1387توسعه پايدار روستايي .«انتشارات اطلاعات، چاپ اول، ص: 452
  • افراخته، حسن. حجيپور، محمد. (1392» .(يامدهاي آن در توسعه پايدار روستايي مورد: روستاهاي خزش
  • برزگر، صادق. رضايي، طيبه. جانبابانژاد، محمدحسين. بيتا »اثرات گردشگري محلي در توسعه ي پايدار روستايي
  • معصوم، جلال. 1382اصول و مفاهيم توسعهي روستايي .«دهياريها، شماره 15، صص:14-17
  • محمدی، ملک( ۱۳۸۶) مبانی ترویج زراعت، مرکز نشر دانشگاهی:تهران
  • معیری، محمد ظاهر(۱۳۸۱) مسایل آموزش و پرورش، انتشارات امیر کبیر: تهران
  • طاهرخانی، مهدی (۱۳۸۸)، تحلیل ابعاد و عوامل موثر بر توسعه اشتغال‍زایی کشاورزی مناطق روستایی. فصلنامه روستا وتوسعه شماره3
  • Horlings, Ina. Padt, Frans. (2013). Leadership for Sustainable Regional Development in Rural Areas: Bridging Personal and Institutional Aspects. Sustainable Development, 21, 413-424
  • omehpour, Mahmoud. (2017). Identifying Strategic Properties for the Sustainable Development of Rural Areas Based on Local Community Planning. Journal of Sustainable. Rural Development, Volume 1, Number 2, 161-16

نغمه صاحبی دکترا  تخصصی جغرافیا برنامه ریزی روستایی  واحد رشت ،دانشگاه آزاد اسلامی ،رشت ،ایران

پایگاه خبری میرزا کوچک نیوز: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.

  1. راد

    با سلام و عرص ادب و احترام
    خانم دکتر صاحبی
    استاد ارجمند
    ما از شما درس انسان بودن و انسانیت را در دانشگاه آموختیم
    موفق پیروز باشید
    دانشجوی شما ارما راد

  2. فاطمه چگینی

    با سلام خدمت خانم دکتر صاحبی استاد ارجمند انسان بود و خاکی بود ن شما زبان زد عام و خواست است
    خدا پدر و مادرتون نگه داره که همچین فرزنید تحویل اجنماع دادند مرتب منظم خوش رفتار
    درس معلم گر بود زمزمه محبتي ، جمعه به مکتب آورد طفل گريزپا را

  3. آورا ماهوتی

    با سلام خدمت استاد بزرگوار سرکار خانم دکتر نغمه صاحبی بسیار عالی بود استفاده کردیم
    دانشجوی شما
    آوا ماهوتی

  4. هما دستان

    با سلام بسیار عالی بود استاد

  5. رزا رادین فر

    خانم دکتر نغمه صاحبی از درگاه خداوند تبارک و تعالی،

    توفیق روزافزون جنابعالی را خواستاریم

  6. مریم

    بسیار عالی بود موفق و پیروز باشید
    خانم دکتر جوان و با انرژی

  1. دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در سایت منتشر خواهد شد.
  2. پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  3. از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد.
  4. لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید.
  5. لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.