زنگ بحران برای محیط زیست مرکز استان گیلان در حالی به صدا درآمده که این شهر در طول سال میزبان خیل عظیمی از گردشگران بوده و در طول شبانه روز نیز با جمعیت شناوری قریب به یک میلیون نفر روبه رو است.

ورود شیرابه زباله‌هایی که از سال ۱۳۶۲در مرکز لندفیل سراوان دفن شده‌اند به رودخانه‌های رشت که شاخص‌ترین آن‌ها دو رودخانه زرجوب و گوهر رود است، نه تنها سلامت نزدیک به یک میلیون نفر شهروند رشتی را به خطر انداخته که به چالشی بزرگ در مدیریت شهری نیز تبدیل شده است.

خطر این دو بحران به حدی است که برخی کار‌شناسان، شیوع انواع سرطان به ویژه سرطان‌های دستگاه گوارشی در میان شهروندان رشت را نتیجه این بحران‌های محیط زیستی می‌دانند.

فاجعه‌ای به نام سراوان

مرکز لندفیل سراوان در فاصله ۲۰ کیلومتری شهر رشت واقع شده که از سال ۱۳۶۲ و در پهنه وسیعی از عرصه جنگلی به محلی برای دفن غیربهداشتی زباله‌های رشت و شهرهای همجوار تبدیل شده است.

روزانه نزدیک به ۳۰ تن زباله در لندفیل سراوان انباشت می‌شود که آمار دو دهه اخیر، حاکی از انباشت بیش از چهار میلیون تن زباله در این مکان است. از همین رو به دلیل انباشت زباله به صورت غیربهداشتی و حجم توده عظیمی از زباله که عمق آن به ۴۰ متر می‌رسد، ورود و نفوذ شیرابه‌های ناشی از زباله‌ها به خاک، رودخانه‌ها و همچنین آب‌های سطحی، یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های حال حاضر کار‌شناسان سلامت است.

بنا بر اعلام کار‌شناسان، در هر ثانیه سه لیتر شیرابه از زباله‌های لندفیل سراوان جاری شده و وارد رودخانه‌های شهر رشت می‌شود. این عدد در روزهای بارانی به ۱۷ تا ۱۸ لیتر در ثانیه می‌رسد.

وجود شیرابه‌های سمی در لندفیل نه تنها سبب بروز خطرات جدی برای سلامت شهروندان شده بلکه سبب خشک شدن درختان موجود در این عرصه جنگلی نیز می‌شود به طوری که بر اساس آخرین آماری که از سوی مشاور شهرداری در ساماندهی وضعیت لندفیل اعلام شد، حدود ۲۰۰ درخت در منطقه فوق بر اثر وجود شیرابه‌ها خشک شده‌اند.

علاوه بر درختان، ساکنان مناطق اطراف نیز به گواهی اعضای شورای اسلامی شهر رشت، دچار مشکلات جدی در سلامت خود شده‌اند که این وضعیت لزوم توجه بیش از پیش مدیریت شهری به این فاجعه عظیم را مشخص می‌کند.

شهرداری به دنبال ساماندهی وضعیت لندفیل سراوان

بر این اساس از دو سال پیش، با تمرکز شورای شهر رشت بر وضعیت بحرانی لندفیل، مطالعاتی برای این منظور انجام شد.

نتیجه این مطالعات به آنجا رسید که در ‌‌نهایت برای بهسازی سراوان در بودجه سال جاری شهرداری رشت، پنج میلیارد تومان و همچنین برای احداث تصفیه خانه برای مرکز دفن زباله‌های سراوان، ۹ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بودجه تعیین شود.

این رقم‌ها در حالی تعیین شده است که پس از کش و قوس‌های فراوان و رایزنی‌های متعدد بین اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان و شهرداری رشت، به تازگی به صورت ضمنی مجوز راه دسترسی در راستای بهسازی لندفیل سراوان به طول یک هزار و ۶۰ متر به شهرداری اعطا شد. اما هنوز موافقت لازم برای در اختیار گرفتن عرصه جنگلی موردنیاز برای احداث تصفیه خانه به شهرداری داده نشده است.

شهردار رشت هدف از تلاش برای در اختیار گرفتن عرصه فوق برای احداث تصفیه خانه را مکمل اقدامات در دست انجام برای هدایت شیرابه‌ها می‌داند می‌گوید: با اعطای جاده دسترسی برای هدایت شیرابه‌های سراوان تلاش خواهد شد که از ورود شیرابه‌ها به رودخانه‌ها جلوگیری شده و مطمئنا احداث تصفیه خانه جنب جاده دسترسی فوق می‌تواند تکمیل کننده اقدامات بهسازی وضعیت لندفیل سراوان باشد.

محمدعلی ثابت قدم به صراحت اعلام می‌کند که شهرداری در حال حاضر آماده انجام اقدامات لازم برای ساماندهی وضعیت لندفیل سراوان است و با تعیین پیمانکار، برنامه‌های مورد نیاز و اقدامات لازم را بر روی میز کار قرار داده اما مطمئنا به کمک، حمایت و مشارکت دستگاه‌های ذی ربط در این حوزه نیز نیاز دارد.

اشاره وی به اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری است که ماه‌ها در اعطای مجوز راه دسترسی فوق به شهرداری تعلل کرده‌ است.

در مقابل این سخنان، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان، مخالفت با اعطای عرصه جنگلی به شهرداری برای احداث تصفیه خانه را منوط به احراز تمامی شرایط قانونی می‌داند توضیح می دهد:  سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با اعطای جاده دسترسی برای هدایت شیرابه‌ها حسن نیت خود را ثابت کرده است زیرا با بررسی‌ها به این نتیجه رسیده که با واگذاری مسیر فوق از عرصه جنگلی راه بین محل دفن زباله و جنگل قطع می‌شود و آسیب و خسارتی که زباله‌ها و شیرابه‌ها به جنگل می‌زنند، بسیار کمتر خواهد بود.

داوود زارع اعطای زمین مورد نظر برای احداث تصفیه خانه را منوط به گذارندن مراحل قانونی می‌داند و می‌افزاید: باید تمامی شرایط قانونی در خصوص اعطای این عرصه جنگلی را مدنظر قرار داد و با توجه به حجم و پوشش جنگل، شرایط قانونی لازم برای اعطای عرصه فوق برای احداث تصفیه خانه احراز شود که مطمئنا نیازمند بررسی‌های کار‌شناسانه بیشتری است.

رودخانه‌هایی که حیات ندارند

به هر حال اهمیت ساماندهی وضعیت لندفیل سراوان از این رو است که خطر آن تنها به محدوده لندفیل محدود نشده و رودخانه‌های شهر رشت را نیز درگیر کرده است تا جایی که رودخانه‌هایی مثل گوهر رود و زرجوب به صورت دو بحران زیست محیطی این شهر در آمده‌اند.

زرجوب و گوهررود که زمانی به عنوان شریان‌های حیاتی مرکز گیلان شناخته می‌شدند امروز دیگر اثری از حیات را در خود نمی‌بینند. این دو رودخانه که در سال‌های نه چندان دور، محل شنای شهروندان، تفرجگاه گردشگران و تردد قایق‌ها بودند، امروز لقب آلوده‌ترین رودخانه‌ها را یدک کشیده و نه تنها بر سیمای شهری و گردشگری رشت چیزی نمی‌افزایند بلکه خود به شریان‌های مرگ در شهر تبدیل شده‌اند.

ورود فاضلاب‌های شهرک صنعتی سفیدرود، فاضلاب‌های بیمارستان‌های رشت، شیرابه‌های سراوان و همچنین فاضلاب‌های شهری از عوامل آلوده کننده دو رودخانه زرجوب و گوهررود هستند.

به عبارت بهتر دو رودخانه زرجوب و گوهررود که باید شریان‌های حیاتی شهر گردشگر پذیر رشت باشند و در عین حال طراوات و شادابی را به شهر هدیه کنند، بستر انواع فاضلاب‌های صنعتی، سمی، خانگی و عفونی شده‌اند.

در این راستا در ابتدای امسال که گیلان میزبان حضور رئیس جمهور و هیئت دولت بود، اعتبار ۵۰ میلیارد تومانی برای نجات رودخانه‌های رشت به تصویب رسید. با گذشت نزدیک به ۹ ماه از تصویب این اعتبار، به تازگی این اعتبار توسط سازمان آب منطقه‌ای گیلان جذب شده است. تملک این اعتبارات توسط سازمان آب منطقه‌ای، محل اعتراض مدیریت شهری رشت شده است.

شهردار رشت در این باره به مهر می‌گوید: با توجه به اینکه بخشی از آلودگی رودخانه‌ها توسط شیرابه‌های سراوان و همینطور فاضلاب‌های خانگی صورت می‌گیرد لذا بنا بر وظایف مدیریت شهری در این امور، شهرداری نیز باید در این اعتبار سهیم می‌بود.

محمدعلی ثابت قدم مدعی است که برای سر و سامان دادن به وضعیت آلودگی رودخانه‌ها که شامل احداث تصفیه خانه در سراوان و همینطور احداث تصفیه خانه‌های محلی در شهر برای جلوگیری از ورود بدون مانع فاضلاب‌های شهری به رودخانه‌ها شود، در مجموع اعتباری بالغ بر یک هزار میلیارد تومان نیاز است که با توجه به سهیم بودن شرکت شهرک‌های صنعتی در این خصوص و همچنین بیمارستان‌ها که متولی آن دانشگاه علوم پزشکی است، اعتبار ۵۰ میلیارد تومانی ملی می‌تواند بهترین کمک به مدیریت شهری برای پیشبرد بهتر و سریع‌تر پروژه‌های شهرداری برای ساماندهی به وضعیت لندفیل و رودخانه‌ها باشد.

شهردار رشت تاکید می‌کند: سهیم شدن شهرداری در اعتبار ملی می‌توانست کمکی برای مدیریت شهری با توجه به نقش تاثیرگذار آن در ساماندهی وضعیت دو رودخانه باشد.

علاوه بر شهردار، نادیده گرفتن نقش مدیریت شهری در این اعتبار ملی، محل نارضایتی اعضای شورای اسلامی این شهر نیز شده است.

رئیس شورای اسلامی رشت در این باره می‌گوید: از ابتدا قرار بود که همه دستگاه‌های ذی ربط در بحث رودخانه‌ها از این اعتبار سهمی داشته باشند تا بتوانند بنا بر وظایف خود نسبت به رفع آلودگی رودخانه‌ها ایفای نقش کنند.

محمد علی رفیعی نودهی می‌افزاید: مطمئنا جایگاه مدیریت شهری برای ساماندهی رودخانه‌های شهر غیرقابل انکار است.

رئیس کمیسیون بهداشت و محیط زیست شورا نیز نادیده گرفتن مدیریت شهری در اختصاص این اعتبار را بی‌توجهی به مدیریت شهری می‌داند و به مهر توضیح می‌دهد: نمایندگان مردم در پارلمان محلی بار‌ها پیگیر جذب و تخصیص این اعتبار بوده‌اند و اختصاص این اعتبار به سازمان آب منطقه‌ای بی‌توجهی به جایگاه مدیریت شهری است.

فاطمه شیرزاد ادامه می‌دهد: مطمئنا باید جایگاه مدیریت شهری در تخصیص اعتبار فوق مورد توجه قرار می‌گرفت زیرا تاکنون هیچ اقدامی از سوی سازمان آب منطقه‌ای در راستای ساماندهی وضعیت رودخانه‌ها انجام نگرفته است در حالی که شهرداری و شورا طی دو سال گذشته اقدامات موثری برای رهایی رودخانه‌ها از این وضعیت بحرانی انجام داده‌اند و برنامه ریزی‌های قابل توجهی برای این منظور انجام شده است.

با وجود چنین اعتراضاتی در حال حاضر آنچه مسلم است اینکه سازمان آب منطقه‌ای اعتبار ملی فوق را جذب کرده و در نظر دارد با تعریف برنامه‌های مشخص برای رفع بحران از چهره رودخانه‌های زرجوب و گوهررود رشت اقداماتی انجام دهد.

شهردار رشت به فکر زباله های سراوان باشد

مدیرعامل جدید آب منطقه ای گیلان که به گفته خود طراح و مجری طرح پالایش رودخانه در کشور است، در نشست خبری هفته گذشته در خصوص اعتراضات مدیریت شهری درباره تخصیص اعتبار ۵۰ میلیارد تومانی ساماندهی رودخانه های زرجوب و گوهر رود به آب منطقه ای گیلان در پاسخ گفته بود:  ساماندهی گوهر رود و زرجوب به مدیریتی به هم پیوسته و همگرا یا سایر ارگان های مربوطه نیازمند است تا بتوان به نتیجه ایده آل رسید و نمی شود انتظار داشت که آب منطقه ای یا شهرداری یا هر ارگان دیگری بتواند به تنهایی از پس این موضوع بر آید و بی شک در خصوص تصمیم گیری درباره این پروژه حتما با سایر ارگان ها مشورت های لازم انجام می شود.

سعید نیکخوی ادامه می دهد: هرچند دیدگاه مشورتی درباره انجام این پروژه وجود دارد ولی به طور حتم انجام آن نیاز به تخصص های لازم داشته که در این باره بهترین تصمیم برای واگذاری اعتبار ۵۰ میلیاردی ملی به آب منطقه ای گیلان اتخاذ شده است.

وی تصریح می کند: مهمترین مساله درباره این اعتبار استفاده بهینه از آن بوده و بهتر است تیم مدیریت شهری به ویژه شهردار رشت به جای اعتراض درباره سهیم نبودن در این اعتبار، به دنبال راه حلی برای ساماندهی به دنبال وضعیت زباله در سراوان و شهر رشت باشند.

نیکخوی با اشاره به ورود شیرابه زباله به رودخانه های رشت و آلودگی آنها تاکید می کند: اگر از همین امروز تخلیه زباله در سراوان متوقف شود، ورود شیرابه زباله های فعلی به رودخانه ها تا ۱۵ سال آینده ادامه خواهد داشت. از این رو بهتر است شهرداری و مجموعه مدیریت شهری با انجام وظیفه خود در خصوص ساماندهی وضعیت زباله ها در سراوان، سازمان آب منطقه ای را در انجام پروژه گوهر رود و زرجوب یاری دهند.

لندفیل سراوان که با تزریق بیماری به آب‌های زیرزمینی رشت، سلامت شهروندان را به جد تهدید می‌کند از یک سو و ارتباط آن با رودخانه‌های زرجوب و گوهررود که علاوه بر زایل کردن سیمای زیبای شهری، انواع فاضلاب را به کانال‌های زهکشی و دریا و تالاب و در ‌‌نهایت سفره‌های شهروندان انتقال می‌دهند از سویی دیگر تهدیداتی جدی محسوب می‌شوند که در طول زمان، اثرات مخرب خود را بر محیط زندگی شهروندان به جا گذاشته و جان شیرین آنان را تهدید می‌کند.

در این میان آنچه خودنمابی، نبودن درک کافی از اهمیت آثار مخرب این دو تهدید جدی در بین مسئولان  است که باعث شده با نگاه‌ بخشی به موضوع، تصمیمی جدی و قابل اجرا در این باره اخذ نشده و دستگاه‌های ذی ربط نتوانند به همگرایی منسجمی برای رفع این خطرات زیست محیطی برسند.

حال آنکه تخریب محیط زیست توسط این دو معضل در انتظار تصمیمات مدیران و مسئولان نمانده و هر روز بیش از پیش جان شهروندان و سلامت آنان را تهدید می‌کند.