مقدمه

فیروزه بسته به نوع و کیفیت آن سنگی قیمتی و نیمه قیمتی است رنگ فیروزه، متغیری مهم در جذابیت آن است. همین رنگ جذاب موجب شده است حداقل از هزاره های ششم و پنجم پیش از میلاد این سنگ مورد توجه و استفاده انسانها قرار گیرد. کانی فیروزه اگر در بستری مرطوب قرار داشته باشد در طول زمانهای طولانی رنگ جذابش را حفظ می کند. رنگی جذاب برای انسانها که در طول زمانهای طولانی به جا می ماند اهمیت باستان شناسی فیروزه را بالا برده است؛ چرا که عموماً رنگها به جز چند مورد مانند رنگ اخرایی گل اخرا یا رنگ پخته شده سفالهای منقوش ثبات ندارند و در بین بقایای باستان شناختی شناسایی آنها ساده نیست جذابیت رنگ خصوصاً رنگهای روشن مسئله ای انسانی است؛ یعنی میتوان آن را اضافه بر بررسی تاریخی و باستان شناختی فرازمانی و فرامکانی نیز مورد بررسی قرار داد. سنگ های قیمتی یکی از منابع درآمدزا و اشتغال زا در دنیا به شمار می روند که پتانسیل ایجاد ارزش افزوده قابل توجهی را در خود نگاه داشته اند. به طوری که امروزه استخراج، فرآوری و صادرات سنگ های قیمتی بخش مهمی از اقتصاد کشورهایی چون آفریقای جنوبی، برمه، تایلند، چین، هند، ایالات متحده و بسیاری از کشورها را تشکیل می دهد و تصور حذف این صنعت برای تعدادی از این کشورها حکم حذف صنعت نفت در کشور ما را دارد. در کشور ما برخلاف منابع قابل توجهی از سنگ های قیمتی، تاکنون عملیات اکتشافی سیستماتیک و اقدامات چشمگیری برای استخراج و فرآوری صورت نگرفته است و تنها اندکی به صورت خام مورد بهره برداری غیراقتصادی قرارگرفته است فیروزه از سنگ های نیمه قیمتی است که استفاده از آن در ایران دوره باستان و بعدازآن در دوره اسلامی رواج بسیاری داشته است. این سنگ برای ساخت انواع آثار در حوزه هنرهای صناعی به کاربرده می شده است. بهترین نوع فیروزه را عمدتا مربوط به ایران می دانند. رنگ زیبای سنگ فیروزه، موجب استفاده از آن برای ساخت زیورآلات شده است، از طرفی اعتقاداتی که از دوره باستان نسبت به رنگ فیروزه ای و سنگ فیروزه وجود داشت و نیز تشدید این اعتقادات در دوره اسلامی باعث شد تا این سنگ بسیار موردتوجه قرار گیرد

به طور کلی نام گوهر یا سنگهای قیمتی در فرهنگ گوهرشناسی منوچهر دانایی آمده است در سالهای پیش جواهرشناسان ،الماس ،یاقوت مروارید و زمرد را به عنوان سنگهای قیمتی و بقیه را سنگهای نیمه قیمتی طبقه بندی می کردند. مشکلی که اینجا وجود دارد این است که الماسی را که شفاف نیست و یا پاقوتی که رنگ خوش ندارد، جزو کدام یک از این دو دسته باید طبقه بندی کرد؟ منوچهر دانائی (۱۳۸۳) بنابراین در کتب جدید به دلیل آن که سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به صورت یک طیف بوده و مرز مشخصی نداشته و نمی توان آنها را به راحتی تفکیک نمود واژه سنگهای نیمه قیمتی حذف شده و همه را جزو سنگهای قیمتی آورده اند به طور معمول برای دستهای از کانی ها به کار برده می شود که با داشتن برخی از ویژگیها از سایر مواد معدنی و سنگها متمایز می شوند. از جمله این ویژگی ها می توان به زیبا بی دوام کمیابی مد و قابل حمل بودن اشاره کرد (ادیب (۱۳۸۱) به طوری که در روزگار قدیم زیبایی و کمیابی این کانیها اهمیت آنها را تا حدی بالا برده بود که مردم آن روزگار اعتقاد به قدرتهایی ماورایی مانند راز جوانی ابدی طلسم های شفابخش و بخت و اقبال را برای هر یک از این کانی ها در اذهان خود داشتند. امروزه اگرچه این اعتقادات و باورها مردود به نظر میرسد ولی باید اعتراف نمود که صنعت استخراج و فرآوری سنگهای قیمتی و جواهرات طلسم شفا بخش اقتصاد بسیاری از کشورها شده و سهم مهمی از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده است.. با عنایتی که خداوند سبحان به میهن اسلامی از نظر ذخایر و تنوع مواد معدنی و به ویژه سنگهای قیمتی گوناگون داشته است. ایران می تواند یکی از کشورهای غنی معدنی از نظر انواع ذخایر سنگهای قیمتی به شمار می رود. در همین راستا شایسته است با بهره گیری از کلیه امکانات بالقوه ذخایر سنگهای قیمتی را شناسایی اکتشاف و بر اساس یک برنامه مدون بهره برداری کرده و با توسعه فرآوری و صنعت آن در راه بهبود و شکوفایی فرا چه بیشتر اقتصاد جامعه کوشید.

تاریخچه فیروزه در جهان

فیروزه یکی از اولین سنگ‌های قیمتی است که بیش از 7500 سال پیش توسط انسان یافت شد و یکی از جذاب‌ترین سنگ‌های قیمتی روی زمین محسوب می‌شود. فیروزه یکی از اولین سنگ‌های قیمتی است که تا کنون استخراج شده‌ است. این سنگ قیمتی که از زمان مصریان باستان در سراسر جهان شناخته شده و بسیار مورد توجه بوده، قدمت آن به 6000 سال قبل از میلاد مسیح، به شبه جزیره سینا مصر برمی‌گردد. فیروزه فسفات هیدراته مس و آلومینیوم است. رنگ فیروزه وابسته به مقادیر آهن و مس موجود در آن است و بر اساس تفاوت در نسبت فراوانی هر یک از این فلزات رنگزا رنگ سنگ از آبی عمیق آسمانی تا آبی آسمانی کمرنگ‌تر و آبی مایل به سبز تا سبز کمرنگ قابل تغییر است. رنگ‌ها‌ی غنی‌تر‌ و عمیق‌تر‌ فیروزه مانند سایر سنگ‌های قیمتی، مورد استقبال بیشتری قرار می‌گیرد. محبوب‌ترین رنگ فیروزه، آبی عمیق آسمانی است. آبی مایل به سبز کمرنگ از محبوبیت کمتری برخوردار است. رنگ فیروزه اغلب با رگه‌ها‌یی از لیمونیت قهوه‌ای یا اکسید منگنز سیاه همراه است. به رگه‌ها‌ی سیاه فیروزه “تار عنکبوت” گفته می‌شود. فیروزه در مقیاس سختی Mohs دارای درجه 5-6 است و سختی متوسطی دارد.

تاریخچه فیروزه ‌ایرانی

قدمت فیروزه ‌ایرانی بیش از 4000 سال بوده و بیش از 2000 سال “جواهر مشرق” محسوب می‌شده است. تا چند سال اخیر ‌ایران منبع اصلی باکیفیت‌ترین فیروزه در جهان بوده است. فیروزه ‌ایران به دلیل رنگ آبی شفاف آسمانی تا رنگ‌های عمیق آبی تیره شناخته شده و یکی از پرطرفدارترین سنگ‌های قیمتی در تاریخ جهان مدرن محسوب می‌شده است.

فیروزه ‌ایرانی در شمال شرقی ‌ایران در شهر نیشابور واقع در حدود 150 کیلومتری غرب شهر مشهد در استان خراسان رضوی یافت می‌شود. زمانی این مکان، مکان مهمی ‌در جاده ابریشم باستان بود که فلات ‌ایران و چین را به هم پیوند می‌داد. معادن فیروزه نیشابور در نزدیکی مسیرهای قدیمی‌کاروان‌ها‌ واقع شده بود که سنگ فیروزه را به آسیا، اروپا و آمریکا می‌رساند. یافته‌ها‌ی باستان‌شناسی در تاریخچه فیروزه نشان می‌دهد که ساکنان اولیه امپراتوری پارس دانش دقیقی از فیروزه داشتند و از آن برای تزئین خود و همچنین برای اهداف معنوی و متافیزیکی استفاده می‌کردند. ایرانیان این سنگ قیمتی را به عنوان محافظ در برابر مرگ غیرطبیعی، دور گردن یا مچ دست خود می‌بستند. بسیاری معتقد بودند که دیدن‌ این سنگ قیمتی قدرت بینایی آنها را تقویت می‌کند و با قرار دادن یک سنگ کامل بر روی چشم، بیماری‌ها‌ی چشم آنها را درمان می‌کند.

ایرانیان باستان معتقد بودند که فیروزه سلامت صاحب خود را نشان می‌دهد؛ به این ترتیب که هنگام بیماری رنگ آن کمرنگ شده و در هنگام مرگ رنگ آن از دست می‌رود. پس از مرگ، هنگامی‌که سنگ فیروزه متوفی به یکی از عزیزان او داده شود، این سنگ زیبایی اولیه خود را پیدا می‌کند. پارسیان معتقد بودند که انعکاس ماه جدید روی فیروزه خوش‌شانسی می‌آورد و از آنها در برابر شر و بدی محافظت می‌کند.

محل اکتشاف و تاریخچه فیروزه در جهان

فیروزه میلیون‌ها‌ سال پیش در مناطق خشک غیرمعمول جهان که مس، فسفات آلومینیوم و سایر مواد معدنی خاص در آن جمع می‌شدند، شکل گرفت. اعتقاد بر این است که قدیمی‌ترین کانسار معدن فیروزه شناخته شده در جهان، معدن Maghara Wadi واقع در شبه جزیره سینا است. هزاران کارگر، این ذخایر را استخراج کرده و سنگ‌های فیروزه‌ای را برای فراعنه و استفاده در جواهرات، هنرهای تزئینی و تزئینات فیروزه‌ای تهیه می‌کردند. این معادن فیروزه بیش از 2000 سال استخراج می‌شدند، اما به مرور زمان رها شدند. در اواسط قرن نوزدهم،‌ معادن رها شده کشف و تا اوایل قرن 20 کاملاً مورد استخراج قرار گرفتند و تخلیه شدند.

بررسی مزیت نسبی توسعه صنعت سنگهای قیمتی در ایران از آنجایی که هیچ کشوری نمی تواند تمامی نیازمندیهای خود مانند کالا و خدمات را در داخل تولید کنند بر این اساس کشورهای مختلف برای رسیدن به نوعی خود کفایی نسبی در تولید بخش قابل ملاحظه ای از نیازمندی های اساسی سعی می کنند فن آوری تولید برخی کالاها که دارای مزیت مطلق یا نسبی هستند را به دست آورده و آنها را با بهترین کیفیت و کمترین هزینه در مقایسه با سایر کشورها تولید نمایند. بنابراین در تجارت بین المللی کشورهایی صادر کننده کالاها یا خدماتی می شوند که بتوانند مزیتهای خود را به رقابتی تبدیل نمایند. بنابراین در سرمایه گذاری برای ایجاد و توسعه هر صنعتی می بایست تمام عوامل تأثیر گذار در آن صنعت مدنظر قرار گیرد. در کشورهای توسعه یافته عامل اصلی ایجاد مزیت نسبی و پیشرفته ای فناورانه تولید انبوه و صادرات محصولات است. در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه از نیروی انسانی و در مواردی از مواد اولیه و منابع طبیعی ارزان و فراوان برخوردار بوده اما در مقابل، در زمینه فن آوری و سرمایه کمبود دارند در کشور ما با توجه به وجود منابع اولیه ارزان و نیروی کار مناسب تولید و توسعه صنایع مبتنی بر منابع طبیعی دارای مزیت است. بر این اساس برخلاف آنکه کشور ما در زمینه تولید مصنوعات سنگهای قیمتی با کیفیت قابل رقابت در بازارهای جهانی سابقه موفقی ندارد و از فن آوری پیشرفته نیز برخوردار نیست بنابراین توسعه این صنعت در کشور دارای مزیتهای قابل توجهی است که مهمترین آنها را به صورت زیر میتوان برشمرد بسیاری از سنگهای قیمتی مانند بسیاری از انواع بر اساس گزارش پی جویی سنگهای قیمتی ایران و شواهد یافت شده عقیقها و کوارتزها در ایران وجود دارد و جای امیدواری بسیاری است که در آینده بتوان ذخایری دیگر از آنها را اکتشاف نمود (شیخی مقدم، ۱۳۷۸) در نتیجه قیمت تهیه مواد اولیه مورد نیاز برای تولید محصولات زینتی مناسب بوده و نیاز به واردات مواد خام از خارج را کاهش داده و میتوان این مزیت را به مزیت رقابتی تبدیل نمود. البته واردات سنگهای قیمتی مختلف و متنوع می تواند در تنوع محصول و توسعه تولیدات در آینده تأثیر به سزایی داشته باشد.

انواع سنگ فیروزه

سنگ فیروزه جدا از رنگ که تفاوت در آن ایجاد می‌کند، رگه هایش نیز در ایجاد تفاوت درآن دخیل هستند. زمانیکه فیروزه را از معدن خارج می‌کنند آن را به محل تراش برده و آن را تراش می‌دهند. سپس به سنگ هایی قابل استفاده تبدیل می‌شوند. معمولا سنگ های فیروزه از نظر شجر یا رگه‌هایش به سنگ فیروزه شجر و سنگ فیروزه عجمی تقسیم می‌شود.

فیروزه شجر

در سنگ فیروزه‌ای که رگه در آن دیده شود و در آن رگه غالب باشد، سنگ فیروزه شجر گفته می‌شود. عموما این سنگ ها قیمت ارزانی دارند. اما باید این نکته را در نظر داشته باشید که رگه سنگ فیروزه، یکی از فاکتور های قیمت فیروزه است. اما به طور کلی سنگ فیروزه شجر که دارای رگه است قیمت ارزانی دارد. و این رگه هر چه بیشتر باشد، سنگ قیمت ارزان‌تری خواهد داشت

فیروزه عجمی

در مقابل سنگ فیروزه شجر که دارای رگه است، این سنگ رگه نداشته و رنگی یک‌دست خواهد داشت. سنگ های فیروزه عجمی بسیار کمیاب‌تر از شجر می باشند همچنین قیمت بیشتری دارند. سنگ های فیروزه اغلب در ساخت انگشتر و جواهرآلات گران‌قیمت بکار برده می‌شود زیرا سنگ عجمی دارای قیمت نسبتا بالایی دارد و برای این سنگ، توصیه می‌شود محصول و کاری با کیفیت تهیه کرد.

اما به طور کلی طالبین سنگ های عجم بیشتر از شجری است و اغلب افراد این سنگ را بیشتر می‌پسندند. اما در مقابل گاهی دیده می‌شود افراد به طور ویژه فقط به دنبال تهیه سنگ های فیروزه شجر هستند. برای انتخاب فیروزه، دو انتخاب دارید. 1: خرید فیروزه شجر که در سنگ فیروزه رگه دارد و 2: خرید فیروزه عجمی که روی سنگ فیروزه رگه ندارد. اما به طور کلی قیمت سنگ فیروزه شجر به نسبت عجمی ارزان‌تر است و در بازار زیاد است. در مقابل سنگ فیروزه شجر، عجمی قرار دارد. سنگی که کمیاب بوده و قیمت بیشتری را داراست..

مناطقی که فیروزه در آنها یافت می شود

بهترین اشکال فیروزه عموما در مناطقی که دارای آب و هوای گرم و خشک هستند یافت می شود.
این نوع از فیروزه در

• ایران،
• چین،
• جنوب غربی ایالات متحده،
• شیلی،
• مصر،
• و مکزیک تولید می شود. از اولین فیروزه های یافت شده در طول تاریخ می توان به فیروزه های به کار برده شده در جواهرات کشف شده در مصر اشاره کرد.

این فیروزه ها در یک مقبره سلطنتی که مربوط به 6000 سال قبل از میلاد است، به دست آمده است.
در واقع سنگ جواهر فیروزه را نمادی از قدرت، موفقیت و حمایت محسوب می کنند.

سنگ فیروزه در ایران

در امپراطوری فارسی باستان، سنگ جواهر فیروزه را در مچ دست و یا دورگردن می آویختند و از آن برای محافظت از خود در برابر مرگ غیر طبیعی استفاده می کردند. استفاده از سنگ فیروزه در ایران در واقع یک میراث ملی است که آن  را برای تزئین اشیاء، مساجد و دیگر ساختمان های مهم در داخل و خارج کشور مورد استفاده قرار می دادند. فیروزه یک کانی مات است که در رنگ های زیبایی از آبی، سبز، زرد وجود دارند. این سنگ گرانبها از قدمت بسیار زیادی نیز برخوردار است. از دوران باستان تا کنون، سنگ فیروزه برای خاتم کاری و هم چنین در ساخت جواهرات کاربرد داشته است.

مشخصات سنگ  فیروزه

رنگ «Color  »

بافت «Texture»

شجره «Matrix»

تأثیر ترکیبات بر رنگ فیروزه

مرغوب ترین نوع فیروزه دارای رنگ آبی آسمانی و مخصوص ایران است و در محلی موسوم به معدن در نزدیکی نیشابور وجود دارد بازین و هوبنر (۱۹۶۹) در آسیای مرکزی هند و مصر نیز معادن فیروزه موجود است که رنگهای آنها غالباً آبی مایل به سبز یا سبز زیتونی و سبز مایل به زرد است ویسگر بر (۲۰۰۴) این تفاوت رنگ انواع فیروزه ناشی از تغییرات جزئی در ترکیبات آن است.

فیروزه به رنگهای آبی آسمانی آبی مایل به سبز سبز سبز مایل به زرد و خاکستری مایل به سبز دیده میشود. رنگ آبی آسمانی مرغوبیت فیروزه و برعکس سبز مایل به زرد نامرغوبی آن را نشان میدهد مس آلومینیوم و فسفر عناصر اصلی تشکیل دهنده فیروزه هستند که بعضی عناصر نیز به صورت جانشینی نیز وارد ساختار فیروزه میشوند. مس عامل رنگ آبی فیروزه است که هر چه مقدار این عنصر کمتر باشد رنگ آبی آن نیز افت می کند. فراوانی آهک (CaO) نیز رنگ فیروزه را مایل به سفید می کند که عاملی در جهت کمرنگ شدن فیروزه و کاستن از ارزش آن است. رنگ سبز فیروزه نیز در نتیجه جانشینی بخشی از آلومینیوم (AI) کانی فیروزه توسط آهن Fe3) پدید می آید و هر چه میزان آهن در ساختار فیروزه افزایش یابد رنگ آن سبزتر خواهد شد ردی و دیگران (۲۰۰۶) رنگ سفید فیروزه هم به خاطر اکسید آلومینیوم یا آلومینا (Al2O3) است معزز اسکو، ۱۳۸۰ : ۱۰۶) در برخی منابع تاریخی و کتب جواهرشناسی دلایل مختلفی را برای تغییر رنگ فیروزه به مرور زمان بیان کرده اند. با گذشت زمان رنگ آبی فیروزه گاهی به سبز می گراید که علت این امر از دست رفتن آب موجود در ترکیب شیمیایی این سنگ است ویسگربر، ۲۰۰۴) رنگ آبی آسمانی فیروزه در حرارت ۲۵۰ درجه سانتی گراد به رنگ سبز مات تبدیل می شود. تغییر رنگ در نگین فیروزه در نتیجه تابش نور آفتاب نیز به وجود می آید (ادیب، ۱۳۷۴ ) ۲۵۴ کانی فیروزه به آسانی کثیف و گردآلود می شود. بازدم تنفسی بر آن اثر نا مطلوب میگذارد و اگر مدت زیادی در آب بماند جلای آن کاهش می یابد. روغن مالیده شده بر سطح فیروزه خلل و فرج آن را پر میکند و به تدریج غبار موجود در هوا به وسیله ذرات چربی جذب میشود و جلای فیروزه را از میان می برد

معادن به دلیل ترکیبات مختلف فیروزه هایی به رنگهای متفاوت را به بازارهای مبادله وارد می کنند. در فرآیندی تدریجی و به طور تجربی رنگهای مختلف به معادن متفاوت نسبت داده شده اند؛ در نتیجه در فرآیندی تدریجی شناخت نسبت بین رنگهای فیروزه و معادن آنها به صورت دانش بومی در بین مردم شکل گرفته است. این دانش بومی اکنون به این صورت در جامعه جریان دارد که افراد بومی و به طور سنتی بر مبنای طیفهای رنگ و شکل ظاهری رگه ها و ترکیبات قابل مشاهده معدن فیروزه و اصالت آن را تشخیص میدهند. این دانش بومی که در فرآیندی بلند مدت شکل گرفته است با نسبت بین ترکیبات و طیف رنگ فیروزه از نظر علمی تائید می شود.

ویژگی های سنگ فیروزه

فیروزه سنگی رسوبی است که در زبان لاتین با نام تورکواز شهرت یافته است زیرا در ایام گذشته صادرات این سنگ از ایران به کشورهای اروپایی از طریق ترکیه صورت میگرفته است. نام فارسی آن منسوب به فیروز” یکی از پادشاهان ایران باستان است اما گران بهاترین و بارورترین کانیهای ایران معدن فیروزه است. معدن اصلی آن در نیشابور خراسان و کوه میان هیرکانی و پارت که فیروز کوه نامیده میشود میباشد. فیروز کوه تا دریای خزر چهار روز راه فاصله دارد. فیروز که یکی از شهریاران باستانی ایران بود وقتی بر نواحی این کوه که پلین آن را قفقاز خوانده است، مسلط شد در آنجا چند شهر و قلعه و برج و بارو ساخت و همه موفق به کشف و استخراج فیروزه شد که به نام خود او موسوم گردید و فیروزه همان است که ما تورکواز می نامیم زیرا از ترکستان قدیم به اروپا صادر مواد تشکیل دهنده این سنگ باعث به وجود آمدن رنگهای متنوع گردیده است فیروزه به رنگهای آبی آسمانی آبی مایل به سبز سبز مایل به زرد خاکستری مایل به سبز آبی نیلی و آبی مایل به سفید وجود دارد. رنگ آبی آسمانی نوع مرغوب آن و سبز مایل به زرد نوع نامرغوب آن است. فیروزه یکی از اولین کانیهای قیمتی استخراج شده بوده و به دلیل رنگ زیبایش بسیار ارزشمند است. رنگ آن از آبی آسمانی تا سبز، بسته به میزان آهن و مس موجود در آن تغییر میکند. سختی آن ۶ است و معمولاً به شکل توده ای ریز و کریستالی یافت میشود و غالباً به شکل لایه ای بارگه یا به صورت دانه های ریز و گرد است. سبک و بسیار شکننده بوده و بافتی صدفی دارد برخی از انواع آن بسیار متخلخل هستند و بی رنگ میشوند یا ترک میخورند. بنابراین ممکن است به موم یا صمغ آغشته گردند تا شکلشان حفظ گردد .» نقل با تصرف از توکلی بزاز ۱۳۸۰

در صورتی که میزان مس موجود در کانی زیاد باشد به رنگ آبی در صورتی که آهن زیاد داشته باشد به رنگ سبز و در صورت وجود آلومینیم زیاد به رنگ سفید دیده میشود که به ترتیب ارزش آن کاهش می یابد یعنی رنگ آبی با ارزش ترین نوع فیروزه است.

به کارگیری سنگ فیروزه در زیور آلات

استفاده از نگین فیروزه برای زیور آلات هم در میان شاهان و هم مردم عادی بسیار رایج بوده است. زیرا همراه داشتن آن را مایه پیروزی و سعادت می دانسته اند. در متون ادب فارسی مکرراً به زیور آلات استفاده شده از سنگ فیروزه اشاره شده است. لوازم فراوانی از جنس این سنگ ذکر شده ه که عمدتاً به خاطر زیبایی و شکوه و گران قیمت بودن در دربار شاهان استفاده می شده اند. دقت در نمونه های گوناگون و مقایسه و بررسی آنها نشان میدهد که رنگ خاص و شکوه و زیبایی این سنگ تنها علت برگزیده شدن آن برای اشیا خسروان و راه یافتن به دربار نبوده است؛ بلکه در تصورات دیرینه انسان باستانی پشت سنگ فیروزه و رنگ فیروزه ای نیرویی جادویی نهفته است که قدرت انجام کارهای گوناگونی دارد رویانی، ۱۳۸۹ : ۱۲۲

نتیجه گیری:

با بررسی و مطالعه روند تاریخی به کارگیری سنگ فیروزه در ساخت زیور آلات لزوم مطالعه بر ویژگی های روان شناختی و سپس جایگاه آن در متون ادبی اعتقادات ملی و مذهبی و باورهای عوام مشخص می گردد با بررسی آثار به دست آمده و نیز با جستجو در میان متون مختلف ادبی و سفرنامه ها که از گذشته به یادگار مانده است میتوان نتیجه گرفت سنگ فیروزه از دوره باستان در نزد شاهان حکما و مردم عادی از ارزش و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. در دوره های بعد با ظهور دین مبین اسلام در ایران و احادیثی که به اهمیت سنگ فیروزه پرداخته شده است. استفاده از این سنگ بیش از پیش رایج گردید اعتقاداتی نظیر پیروزی دفع چشم زخم و فال نیک و فرخی و…. باعث شد که ایرانیان مسلمان از این سنگ در ساخت اشیای گوناگون بالاخص زیورآلات استفاده کنند. سنگ فیروزه به جهت رنگ خاص و متمایزش که از آن به عنوان رنگ ایرانی یاد می شود همواره از شاخصه های هنر ایران به شمار می آید. این محبوبیت و اقبال در به کارگیری زیورآلات ایرانی همواره در طول تاریخ مشاهده میشود تا جایی که هم اکنون نیز مورد توجه و علاقه جامعه معاصر است.

منابع

‌‌اديب داریوش، (1374‌.)جهان‌جواهرات ،‌تهران:‌مؤسسه‌چاپ‌و‌انتشارات‌يادواره‌اسدی

ادیب، داریوش فرهنگ جامع جواهر شناسی جهان جواهرات چاپ اول، پازینه تهران ۱۳۸۹

بنجامین ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین شاه حسین کرد بچه چاپ دوم سازمان انتشارات جاویدان، تهران، ۱۳۶۹

بیرونی ابوریحان «الجماهر في الجواهر » به کوشش یوسف الهادی علمی و فرهنگی و میراث مکتوب تهران ۱۳۷۴

بیهقی، ابوالفضل تاریخ بیهقی ، علی اکبر ،فیاض چاپ دوم انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد ۱۳۵۶

پولاک یاکوب ادوارد سفرنامه پولاک ایران و ایرانیان ، کیکاووس جهانداری چاپ دوم شرکت سهامی انتشارات خوارزمی تهران ۱۳۶۸

توکلی بزاز محمد گوهر ایران » انوشه، تهران ۱۳۸۰ حافظ شمس الدین محمد «دیوان حافظ» به کوشش پرویز ناتل خانلری خوارزمی، تهران، ۱۳۶۲

خیام، عمر نوروزنامه مجتبی مینوی چشمه، تهران، ۱۳۸۲ دوبوکور مونیک رمزهای زنده جان » جلال ستاری چاپ دوم، مرکز تهران ۱۳۷۶

محمد بن منصور گوهر نامه مصحح منوچهر ستوده نشریه فرهنگ ایران زمین، شماره ۴   ۱۳۳۵

مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین مروج الذهب و معادن الجوهر » ابوالقاسم پاینده جلد ۱، بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران ۱۳۴۴.

‌هول، فرانک ( 1381‌ .)باستانشناسي‌غرب، ترجمه: ‌زهرا ‌باستي، تهران: ‌سازمان‌مطالعه ‌و ‌تدوين‌کتب‌علوم‌ انسانی  دانشگاه ( سمت)