چکیده:

از بین گوهرها و سنگهای گرانبها که در موزه ها، گوهر فروشی ها و نزد افراد وجود دارند، کمتر گوهری را می توان یافت که بر روی آن کار نشده باشد. به طور کلی از میان انواع سنگها و کانی های گرانبها فقط چند سنگ و کانی محدود وجود دارند که در شکل نخستین خود بدون تراش می توانند زیبایی و جذابیت خود را نشان دهند، وگرنه به طور کلی همه سنگها و کانی های گرانبها باید تراش داده شوند تا قابلیت خود را نشان دهند. البته در این جا صحبت روی کانی های گرانبها که به طور خود شکل در طبیعت پیدا می شوند، نیست. پاره ای از سنگهای نیمه قیمتی، گاه بر اثر تراش و هنر معماران دستی گوهرها آن چنان جذابیت و زیبایی پیدا می کنند که باور آنها از سنگ نخستین مشکل می نمایانند. شکل و اندازه طبیعی و ناخالصی هایی که همراه سنگها و کانی های گرانبها وجود دارد و چگونگی استخراج آنها ممکن است نمود واقعی و ارزش ذاتی و زیبایی طبیعی آنها را مخفی نگه دارد.

مقدمه:

دستگاه تراش سنگهای قیمتی فست با دقت ۰.۰۱ (تراش الماس و کانیهای قیمتی و جواهر) به منظور افزایش دقت، کیفیت، سرعت و سهولت در امر تراش جواهر یا سنگ قیمتی که به آن تراش فست یا زاویه تراشی یا تراش مهندسی نیز گفته می شود و یکی از دقیقترین و سخت ترین نوع تراش سنگ قیمتی است و از لحاظ تکنیک بسیار پیچیده و ظریف است، اختراع شد. بطور کلی این دستگاه از سه قسمت فستر، داپر و بدنه کلی دستگاه تشکیل شده است. فستر) مهمترین قسمت دستگاه است زیرا سنگ قیمتی بر روی آن نصب می شود و وظیفه تنظیم زوایای سنگ در محورهای مختصات xy و ایندکس و z بر عهده آن می باشد و از نظر دقت در تنظیم زوایای سنگ از اهمیت ویژه ای برخوردار است، لذا این فستر بگونه ای طراحی شده است که براحتی می توان تمام زوایای مورد نظر را با دقت ۰.۰۱ در مقیاس درجه تنظیم کرد. داپر) برای آنکه سنگ را بر روی فستر نصب کنیم لازم است آن را از یک طرف با چسب مخصوص بر سر میله داپ در فستر بچسبانیم و پس از اتمام مراحل تراش و پالیش قسمت روی سنگ، برای اینکه بتوانیم قسمت پشت سنگ را تراش دهیم لازم است چسب سمت پشت سنگ را باز کنیم و سمت جلوی سنگ که تراش و پالیش خورده است را به میله داپ بچسبانیم تا شرایط برای تراش قسمت پشتی سنگ فراهم شود. نکته حائز اهمیت این است که بدلیل وجود تقارن در طرف جلو و پشت سنگ و نیز هم محور بودن دو طرف این عملیات جابجایی سنگ در میله داپ باید بدون هیچگونه خطا و جابجایی انجام گیرد، تا طرف جلو و پشت سنگ پس از اتمام مراحل تراش و پالیش زاویه یکسان نسبت به هم داشته باشند و هم محور باشند. بنابر این در این دستگاه برای انجام این کار بسیار دقیق و مهم سیستمی بنام داپر طراحی کرده ایم . پایه وبدنه کلی دستگاه) بطور کلی پایه و بدنه کلی دستگاه شامل کاور، موتور، اینورتر، سیستم در گردش آب، بالابر، شافت و صفحه نگهدارنده CBN، سیستم خنک کننده، پانل و مانیتور دستگاه می باشد. روش کار با این دستگاه : به این صورت است که ابتدا سنگ راف (تراش نخورده) را بوسیله چسب مخصوص داپ بر سر میله داپ در فستر می چسبانیم. صفحه تراش که به نسبت نوع سنگ و نوع تراش دارای مش های گوناگونی است و قابلیت تعویض دارد بر روی پایه و بدنه کلی دستگاه قرار دارد که به منظور ایجاد سرعت و سهولت در امر تراش سنگ و به دست آوردن کیفیت مطلوب امکان تغییر دور صفحه تراش از ۵۰۰ تا۷۰۰۰ فراهم شده است. برای تراش سنگی که بر روی فستر نسب شده باید فستر را بر روی صفحه دایره ای شکلی که روی بالابر نصب است (بالابر روی بدنه کلی دستگاه نصب شده است) قرار دهیم و ارتفاع بالابر را به گونه ای تنظیم کنیم ( تنظیم ارتفاع بالابر در راستای محور z نیز بادقت ۰.۰۱ میلیمتر انجام می شود ) که سنگ بر روی صفحه تراش قرار گیرد به این صورت که سنگ و فستر ثابت و صفحه تراش با دور مناسب تنظیم شده توسط کاربر در حال چرخش می باشد وسنگ را تراش می دهد. حال برای آنکه سنگ شکل منظمی به خود بگیرد باید زاویه سنگ با صفحه تراش به صورت منظم و بسیار دقیق در محورهای xy و ایندکس و z از روی نقشه تراش تنظیم گردد و به دلیل اینکه در مراحل تراش تمامی زوایای تراش به منظور پالیش چند بار با صفحه های تراش با مش های گوناگون و صفحه مسی پالیش می خورد، لازم است بتوانیم تمامی زوایای تراش خورده سنگ را دوباره به صورت دقیق ( با دقت۰.۰۱ درجه ) تنظیم نماییم که این نکته از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا اگر نتوانیم تمامی زوایای قبلی را دوباره تنظیم نماییم شکل بسیار دقیق و منظم هندسی سنگ به هم خورده و کیفیت تراش در حد پایین قرار می گیرد که این کار بوسیله فستر براحتی انجام می شود. از آنجایی که سنگ در انجام مراحل تراش باید بوسیله آب خنک شود، یک مخزن آب در زیر دستگاه تعبیه شده است که آب از داخل آن بر روی صفحه تراش پمپاژ و بوسیله یک لوله از جنس استیل به مکان تراش سنگ هدایت می شود که میزان خروجی آب بوسیله شیر تعبیه شده در دستگاه قابل تنظیم است و آب خروجی که مخلوط با گرد و غبار تراش است وارد قسمتی از مخزن آب می شود که پس از فیلترینگ و تصفیه شدن دوباره به مخزن آب هدایت می شود و به صورت یک سیکل بسته عمل می کند. در این دستگاه به جهت تامین قدرت مورد نیاز برای صفحه تراش و ایجاد امکان تغییر دور موتور و امکان چپگرد و راستگرد از یک موتور سه فاز استفاده شده است که راه اندازی آن توسط اینورتر انجام می شود و کنترل و تنظیمات آن توسط پانل با مانیتور lcd می باشد که بر روی پایه و بدنه کلی دستگاه نصب شده است

تاریخچه:

تاریخ استفاده از زیورها و سنگ های قیمتی به اندازه تاریخ پیدایش بشر و قدمتی هفت هزار ساله دارد. سنگ های قیمتی …

تاریخ استفاده از زیورها و سنگ های قیمتی به اندازه تاریخ پیدایش بشر و قدمتی هفت هزار ساله دارد. سنگ های قیمتی نمایانگر ثروت و تشخص بوده و فرمانروایان قدیم از نگین هایی که از این کانیها جواهر ساخته شده بود استفاده می کردند. استفاده از زیورهایی چون صدف ها و سنگ های زیبا و رنگین از سوی زنان نیز جدا از اعتقادات جادویی و پزشکی که داشتند سبب برانگیختن تحسین و جلب توجه مردان می شد.
در زمان های قدیم و بسیار پیش از آنکه بشر وسائلی آماده کند و یا مهارتی کسب نماید که بتواند سنگ های سخت را تراش داده و حک کند، سنگ های قیمتی علاوه بر ارزش مادی بیشتر جنبه سحر و جادو داشته و بعنوان طلسم برای صاحبانشان محسوب می شده اند و بعلت بعضی اعتقادات و افکار مرموز که نسبت به تاثیرات مخفی سنگ های رنگین داشتند، آنها را مورد ستایش و مصرف قرار داده بودند.
باور بر این بوده که دارندگان طلسم قادر به دور کردن شیاطین ، امراض و دیگر حوادث ناخوشایند از خود بوده و فرشتگان آنها را حمایت کرده و از سلامتی و خوشبختی برخورداری خواهند ساخت. از جمله اعتقادات این بود که عقیق انسان را در برابر گزیدن رتیل و برق زدگی محافظت می کند، یشم سبز می توانست باران بباراند و هر کس سنگ لاجوردی با خود داشت از حمله و نیش مار و افعی مصون می ماند تا اوایل قرن نوزدهم همچنان اعتقاد بر این بود که سنگ های قیمتی بعنوان شفا دهنده بیماری ها و ناراحتی های جسمی موثر هستند. گاهی وجود نگین یا تکه ای از سنگ جواهر در اتاق و یا نزدیک بیمار برای القا باور به شفا برای بیمار کافی بود و یا برای برطرف کردن درد بیمار آن را بر روی قسمت ناراحت بدن می گذاشتند و برای اطمینان بیشتر از شفا، نگین یا تکه سنگ جواهر را به پودر تبدیل کرده و به بیمار می خوراندند.
اطلاعات لازم برای تشخیص اینکه چه جواهری کدام بیماری را معالجه می کند در کتاب های آن زمان وجود دارد. مسلم است که موفقیت در معالجه برخی بیماری های آسان و زودگذر بعلت پودر جواهر خورانده شده نبود. بلکه دلیل اصلی تاثیر تلقین این فکر به شخص بیمار بوده است ولی در صورتی که بیمار شفا پیدا نمی کرد دلیل آن را ارزش کم و یا ناخالص بودن پودر جواهر مصرف شده می پنداشتند.. امروزه حتی در کشور پیشرفته ژاپن نوعی از اینگونه خرافات بشکل قرص های کلسیم ساخته شده از مروارید پودر شده جلوه می کند و دارای مصارف پزشکی است
در نتیجه باور انسان ها به رابطه مافوق طبیعی بین سنگ های جواهر و عالم ناشناخته آنها را مثلا به ستارگان ربط داده و هر جواهر را به یک ستاره از مجموعه ستارگان زودیاک نسبت داده، برای هر ماه ستاره ای و جواهری مشخص را معین کرده بودند.
تولد هر انسان را با جواهر مختص آن ستاره از مجموعه ستارگان مشخص می کردند و باور بر این بود که شخص متولد شده بوسیله نگین جواهری مختص آن ستاره حمایت می شود. انواع نگین های جواهر حتی برای آفتاب، ماه و دیگر کرات در نظر گرفته شده بود. اخیرا در بعضی از کشورها نوعی از سنگ های قیمتی را که در معادن استخراج می شوند بعنوان سمبل کشور خود برگزیده اند. در این راستا شایان ذکر است که از دیر باز اماکن مقدسه، کلسیاها و البسه مخصوص اجرای مراسم مذهبی توسط پاپ و استقف ها نیز با سنگ های گران بها تزیین می شده اند.
سرانجام تحت تاثیر ساختمان پیچیده اجتماعات بشری و عوامل فردی و روانی و اجتماعی و حس رقابت و اعتقاد به جنبه های جادویی و پزشکی زیورها و گوهرها و مهره ها، استفاده از زینت آلاتی چون گوشواره ها و خلخال ها که با نگین ها و سنگ های قیمتی گران بها و نیمه قیمتی تزیین می گردیدند شدت و اهمیت فراوانی یافته و با تبادل کالا و بازرگانی رواج و توسعه جهانی یافت چنان که رفته رفته بکار گرفتن این قبیل اشیا تجملی و زینتی جزو عادات و رسوم عمومی جوامع بشری گردیده است.
بهرحال امروزه جواهرات بیش از آنکه بعنوان سمبل ماهها یا کشورها و یا برای تزیین مطرح باشند بعنوان پشتوانه مالی و سرمایه گذاری دراز مدت مورد نظرند. جواهرات در حقیقت سرمایه هایی هستند که با وجودی که جای کمی را اشغال می کنند ولی توانسته اند بیش از دیگر انواع سرمایه گذاری ها در چند دهه اخیر تورم و کاهش ارزش نقدینگی ها را تحمل نمایند. امروزه بخش هایی از گوهر شناسی جنبه علمی به خود گرفته و گوهر تراشی و ساختن زیورهای گوناگون نیز جزو رشته های هنری بشمار می رود.
در ایران نیز از همان آغاز تاریخ استفاده از زیورها معمول بوده است و گوهر شناسی و گوهر تراشی و گوهر نشانی همواره در این سرزمین رواج داشته و مورد توجه خاص مردم بوده است. هنوز هم مردم ایران از هر طبقه و صنف علاقه خود را به زیورها و گوهرها از دست نداده و هر یک به فراخور وسیله ای زینتی چون انگشتری و امثال آن را مورد استفاده قرار می دهند.

تراش فست

تراش فست یا همان تراش مهندسی است. تراش فست (Faceting)، ادغام شگفت انگیزی از مهندسی و هنر است. از طریق یک فرآیند مکانیکی از تراش فست (زاویه دار). روی قطعه ای از بلور، گوهرهای شگفت انگیزی ایجاد می شوند.

جواهر سازی یکی از هنرهای بسیار ظریف و زیباست. که علاقمندان و طرفداران خاص خودش را دارد. تراشهایی برروی جواهرات که با علم مهندسی، امیخته شده و زاویه های یکدست و زیبا را خلق میکند. تراش فست برروی جواهرات، برعکس انچه که ما میبینیم و تصور میکنیم. کار سختی نخواهد بود. این نوع تراش، مانند تراشهای گذشته نیست با دستگاه انجام میشود. روش ها برای آمیتیست، زمرد و یا هر گوهر دیگر، مشابه می باشد. ﺗراش (Cut)

ﺗراش ﻓراﻳﻧدی اﻧﺳﺎن ﺳﺎز ﺑرای اﻓزاﻳش ﻛﻳﻓﻳت، ﺟذاﺑﻳت، ﺗرﻣﻳم رﻧﮓ، ﭘﻧﻬﺎن ﻛردن ﭘﺎره ای ﭘدﻳده ﻫﺎی ﻧﺎﻣﻧﺎﺳب، رُﺧﻧﻣون ﻛردن ﭘدﻳده ﻫﺎی ﺟذاب و ﻏﻳره اﺳت. ﺗراش اﻧواع ﻣﺧﺗﻟﻓﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋواﻣل ﻣﺧﺗﻟف از ﻗﺑﻳل ﻧوع، اﻧدازه و ﺷﻜل ﻃﺑﻳﻌﻲ ﮔوﻫر، ﺳﺎﺧﺗﺎر و وﻳژﮔﻲ ﻫﺎی ﺑﻟوری، ﺑﺎزﺗﺎب و ﭘراﻛﻧش، ﺷﻜﺳت ﻧور و ﭘدﻳده ﻫﺎی دﻳﮕر ﮔوﻫر ﺑﺳﺗﮕﻲ دارد از آﻧﺟﺎﻳﻳﻜﻪ ﻫر ﮔوﻫرﺳﻧﮓ دارای ﺿرﻳب ﺷﻜﺳت ﺧﺎص ﺧود اﺳت (ﺑﻃور ﻣﺛﺎل ﺿرﻳب ﺷﻜﺳت ﻛوارﺗز 1.55، ﺿرﻳب ﺷﻜﺳت ﺗوﭘﺎز 1.62 ، ﺿرﻳب ﺷﻜﺳت ﺳﻓﺎﻳر 1.67، اﻟﻣﺎس 2.417و …)، زاوﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻧﮕﺎم ﺗراش ﺑﻪ ﮔوﻫر ﻣﻲ دﻫﻧد ﺑرای ﮔوﻫرﻫﺎی ﮔوﻧﺎﮔون ﻣﺗﻓﺎوت ﺧواﻫد ﺑود و ﺑﻪ اﻳن دﻟﻳل اﺳت ﻛﻪ ﮔوﻫرﺗراش ﺑﺎﻳد آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣل از ﻋﻟم ﮔوﻫرﺷﻧﺎﺳﻲ داﺷﺗﻪ ﺑﺎﺷد

برای تنظیم فست یا همان سطوح باید از سه عنصر اساسی پیروی نماییم.

• – زاویه تراش فست
• -چرخش جواهر
• -عمق ایجاد تراش

این سه عنصر اساسی کاملا مشخص میکند. که یک جواهر چگونه برش میخورد، و چگونه میتواند درخشان و پر تلالو شود. اینکه چگونه تنظیمات را انجام دهیم، از دستگاهی به دستگاه دیگر کمی متفاوت است. با این حال، تمام دستگاه ها طبق اصول مشابه عمل می کنند. تنها تفاوت های ظریفی در مورد چگونگی تنظیمات وجود دارد. هنگام تراش یک گوهر دستورالعمل های طراحی، شاخص و زاویه هر فست را برای شما مشخص می کنند. هیچ حدسی وجود ندارد. عمق تراش هنگام تراشیدن آشکار خواهد شد. اگر فست های شما به هم نمی رسند، باید آنها را عمیق تر بتراشید. تصحیح فست های تراش خورده نیاز به تراش مجدد مراحل قبلی دارد. تا به عمق جدید برسیم. از همین رو ضرب المثلی بین جواهر سازان است. که میگوید ( کم بتراش و زیاد نگاه کن !!؟

تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی
یکی از صنایع دستی تزیینی- کاربردی ایران ” تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی” نام دارد. سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به سنگهایی از قبیل زمرد، آماتیس، عقیق، فیروزه، یشم و… اطلاق می گردد. این سنگها که در ایران به وفور یافت می شود پس از تراش و نشاندن آن در رکابی از طلا یا نقره دارای ارزش افزوده زیادی خواهند بود. تراش آن ها با یک دستگاه تراش برقی انجام می گیرد.
پس از دادن فرم مورد نظر به سنگ آن را پولیش (براق ) نموده و در زینت آلاتی از قبیل انگشتر، گردنبند، دستبند ، گوشواره و… جای می دهند. تحقیقاتی در مورد خواص درمانی سنگها نیز صورت گرفته که خود باعث رونق این هنر می گردد. سنگها به صورت خام ( به اصطلاح هنرمندان این رشته زنده) از معدن تهیه شده و پس از درنظرگرفتن الگو یا طرح پیش بینی شده تراش می خورد. تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی و صادرات آن یکی از ارقام بالای صادرات غیرنفتی را شامل می شود.
تراش دادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی با ابزار و وسایل مخصوص برای استفاده در زیور الات ،ظروف زینتی و اشیاء تزئینی متفاوت دیگر یکی از رشته های صنایع دستی است.
کانی‌های قیمتی: سنگ‌ها و کانی‌هایی که دارای خصوصیاتی از جمله زیبایی رنگ، شفافیت، کمیاب بودن و دوام و سختی بالا بوده و شامل الماس، زمرد، یاقوت سرخ، یاقوت کبود، توپاز و بریل هستند. به این گروه اصطلاحاً احجار کریمه می‌گویند.

کانی‌های نیمه‌قیمتی:
آن قسم از کانی‌ها و سنگ‌هایی که فاقد تمام و یا قسمتی از خصوصیات سنگ‌های قیمتی بوده لیکن اغلب به دلیل زیبایی رنگ مورد توجه هستند. .
طبق نظر باستان شناسان و مورخین ، استخراج معادن در ایران ، از هزاره ی پنجم ق.م رواج داشته و گویا مس برای اولین بار در ایران مورد استفاده قرار گرفته است .
در ابتدا سنگهای قیمتی به علت کمیابی و زیبایی ، نظر مردم را جلب نمود و جادوگران و رمالان از این توجه مردم استفاده کردند.آنان ضمن بیان خواص جادویی برای هر یک از سنگها و سوء استفاده از بی اطلاعی مردم، با فروش آنها به کسب منافع نا مشروع خود اقدام نمودند.
به‌کارگیری گوهر به‌طور سنتی در کشور ما که تاریخی چند هزارساله دارد از همان آغاز تاریخ، معمول بوده است. آبادانی کشور، ثروتمند بودن و علاقمندی مردم این سرزمین به زندگانی پرتجمل و باشکوه، توأم با زیبایی‌پسندی، همواره گوهرها و زیورها را مورد توجه مردم ایران قرار داده است.

مواد اولیه
از گذشته تا به امروز سنگهای قیمتی ونیمه قیمتی متنوعی به عنوان سنگهای زینتی مورد استفاده قرار می گیرد. تراش هر کدام از این سنگها با توجه به سختی و وزن مخصوص آن متفاوت است. در تراش سنگ از انواع نمونه های قیمتی و نیمه قمیتی چون الماس ، لعل، یاقوت، مروارید، زمرد، فیروزه، عقیق و یشم استفاده می شود.
ویژگی‌هایی که باعث می‌شود یک ماده معدنی یا غیر معدنی، در رده کانی‌ها و سنگ‌های گرانبها جای گیرد عبارتند از:
1- سرشت زیبایی ، درخشش و جلای دلپسند
2- استحکام
3 – کمیاب بودن
4 – رنگ و شفافیت و نمود
5 – ساخت و بافت
6 – قابلیت تراش و پردازش
7- قابلیت حمل و نقل

ابزار و تجهیزات
1- دستگاه برش سنگ
2- دستگاه تراش الماسه
3- دستگاه پرداخت
4- دستگاه سنباده
5- دستگاه براق کننده
6- دستگاه فرز
7- مته الماسه جهت ایجاد طرح روی سنگ
8- تجهیزات حفاظتی نظیر: گوشی و عینک
9- انواع مختلف سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی
 
روش کار:
تراش صفحه ای
تراش ساده
تراش مرکب

1- تراش صفحه ای در مورد سنگها و بلورهای گرانبها و شفاف اعمال می شود که تراش هرچه بیشتر صفحات سبب جلای بهتر و رنگ آمیزی جالب تر در نگین می شود.
2- تراش ساده بفرم یک صفحه صاف و یا انحناءدار است که قسمت بالای آن گنبدی شکل است. این تراش برای سنگهای عقیق و سنگهای مات است.
3- در تراش مرکب قسمت بالای نگین دارای یک صفحه بزرگ و مسطح و قسمت پایین دارای صفحات متعددی است. یا برعکس قسمت پایین از یک صفحه و قسمت بالا از صفحات متعدد تشکیل یافته است.

مراحل تولید
سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی را به روش های متفاوتی می توان تراش داد. امروزه برای تراش این سنگها در جهان دستگاههای مدرن وپیشرفته بسیاری ساخته شده است . ولی هنوز هم در بعضی از مناطق ایران از جمله استان قزوین این کار به روش نیمه سنتی انجام می گیرد .
برای تراش سنگهای قیمتی ونیمه قیمتی وآماده کردن آنها برای کاربردهای تزئینی باید ابتدا سنگ مورد نظر تهیه شود.
بعد از تهیه سنگ ، با استفاده از دستگاه برش ،سنگ را به صورت مکعب مربع ویا مستطیل برش می دهند. البته ضخامت و اندازه این مکعب بسته به نوع تراش مورد نظر است.
پس از اینکه سنگ به شکل مورد نظر تبدیل شد ، آن را با استفاده از نوعی صمغ طبیعی بر سر یک چوب حصیر مانند و کوتاه می چسبانند .چسباندن سنگ نیز باید بگونه ای باشد که اگر سنگ رگه ویا طرحی داشته باشد درست در مرکز سنگ و مرکز چوب قرار گیرد .(در واقع این تکه چوب برای نگه داشتن سنگ به هنگام کار با دستگاه تراش مورد استفاده قرار می گیرد .)
پس از این مرحله با استفاده از دستگاه تراش و البته با توانایی و دقت هنرمند تراش مورد نظر به سنگ داده می شود .
برای پرداخت نهایی کار از سمباده های مختلف وهمچنین بعضی مواد جلا دهنده استفاده می شود (.به طور مثال در گذشته آجر پخته را پودر می کردند و داخل آب می ریختند و سنگ را داخل این مایع می زدندو سپس با استفاده از نوعی پلاستیک ضخیم و کشیدن آن بر روی سنگ ، آن را جلا می دادند.)

گوهر تراشی (Lapidary)
با وجود آنکه گوهرتراشی در آن زمان عامل مهمی در کمک به انسان های اولیه برای شکار و زندگی بود، شواهد تاریخی نشان می دهد که سنگ ها برای ایجاد زیورآلات شخصی نیز مورد استفاده قرار می گرفتند. بدون در نظر گرفتن علت تراش و کنده کاری(کاروینگ) سنگ ، این کار به عنوان بخش مهمی از زندگی روزمره و فرهنگ تلقی می شد و همچنان نیز به همین صورت باقی مانده است.
در دهه ی 1950، گوهرتراشی تبدیل به یک محبوب قدیمی در ایالات متحده شد. علاقه رو به رشدی در مردم برای تراش و پولیش سنگ های قیمتی خودشان، وجود داشت. سپس این سنگ های تراش و پولیش خورده روی قطعاتی از جواهرات آماده، سوار می شدند و یا دور تا دور خانه شان به نمایش در می آمد.
این موضوع به معرفی کلوپ های گوهرتراشی منجر شد. زمان گذشت و محبوبیت کلوپ ها، حداقل در آمریکا، کم و کمتر شد. هنوز هم تعدادی از جلسات کلوپ های گوهرتراشی در استرالیا – که این سرگرمی در آنها همچنان مثل همیشه محبوب باقی مانده است- وجود دارد.

مبانی و اصول گوهرتراشی
تکنیک ها و سبک های مختلف بسیاری هستند که در گوهرتراشی مورد استفاده قرار می گیرند. اول مرحله آموزش گوهرتراشی تامبل کردن (Tumbling ) است.
تامبل کردن (Tumbling)
این روش گوهرتراشی، یک روش ساده بوده و هزینه زیادی ندارد. تامبل کردن جائی است که در آن سنگ تراش نخورده (راف) در یک ظرف استوانه ای گردان قرار می گیرد. در داخل ظرف ساینده هایی وجود دارند. این فرآیند با ساینده هایی که ظریف تر می شوند ادامه پیدا می کند، تا زمانی که سنگ، پولیش شده به نظر برسد.
تراش کابوشن (Cabbing)
از بین تمام تکنیک های گوهرتراشی، تراش کابوشن رایج ترین تکنیک است. Cabs یا کابوشن ها (cabochons)، سنگ هایی هستند که کف تختی دارند اما قسمت بالای آنها خمیده است. این امر ، نسبت به تامبلینگ، مستلزم درجه بیشتری از تلاش است و به تجهیزات زیادتری نیاز دارد.
پس از انتخاب سطح جذابی که برای محصول نهایی نیاز دارید، سنگ برای اولین بار تراش می خورد. سپس برای دستیابی به شکل دلخواه، به یک خرد کن (grinder) نیاز دارید. قسمت صاف بالای کابوشن شما با استفاده از اندازه های متغیر درجه های زبری دیسک چرخ الماس متصل به یک دستگاه گوهرتراشی، تولید می شود.
درجه زبری دیسک الماس ، سنگ شما را به آن میزان سنباده می زند و پولیش می کند تا زمانی که اثری گنبد مانند تشکیل شود. در نهایت، سنگ ها با مقدار کمی از خمیر الماس روی نمد نرم پولیش، صیقل می خورند. این کار را باید تا زمانیکه به یک سطح صاف آیینه ای رسیده و بتوانید صورت خود را در سنگ مشاهده کنید، ادامه دهید.
تراش مهندسی (Faceting)
تراش مهندسی یکی دیگر از گام هائی ست که برای گوهرتراشی برمی داریم. بسیاری از علاقه مندان گوهرتراشی که در کار تراش زاویه دار هستند، معمولا این کار را به طور نیمه حرفه ای یا نیمه وقت انجام می دهند. فست کردن(facet) یک گوهر یعنی تشکیل سطوح صاف و هندسی کوچک، مثل آنچه که احتمالا روی الماس ها دیده اید. Faceting درخشش سنگ را نشان می دهد و به همین دلیل معمولا روی سنگ های شفاف صورت می گیرد.
تراش هنری (Carving)
پس از تراش مهندسی، تراش هنری (Carving ) یکی دیگر از گام هاست که فرآیندی دشوار بوده و برای گرفتن بهترین نتیجه از این فرآیند، نیاز به مهارت زیاد، صبر و استعداد داریم. یک نوع از کاروینگ Cameo یا برجسته کاری است. برای انجام چنین کار دقیقی، اغلب ابزار دندانپزشکی الماس استفاده می شوند.
سوراخ کاری (Drilling)
اگر می خواهید گوهری را سوراخ کنید، باید از مته های هسته الماس کوچک به همراه مقدار زیادی آب، سرعت کم و فشار پائین استفاده نمایید. علامت های کوچک و یا خراش های اطراف ورودی و شکاف سوراخ ها را می توان دوباره با خمیر الماس یا سنباده لاستیکی سیلیکون پولیش داد تا محصول نهایی مورد نظر را به دست آورد.

هنر گوهر تراشی
این سنگ ها هر کدام اسمی دارند. بعضی سنگ فیروزه هستند و بعضی عقیق، یاقوت، زمرد و یشم…
این سنگ ها گاهی از معادن استخراج می شود و ظاهری ناصاف دارند و گاهی در رودخانه پیدا می شوند که بر اثر حرکت روی سنگ های دیگر ساییده شده اند.
هر کدام از این نگین ها قبلا جزء تکه سنگ هایی بوده اند که یک سنگ تراش آن ها را تکه تکه کردها ست.
گوهر تراش با سمباده ای که به مته اش چسبانده گوهر را صیقل می دهد تا براق شود.
اسامی مختلفی را روی عقیق ها یا سنگ های دیگر دیده اید. اول اسم را روی عقیق چاپ می کنند و یا می نویسند.
اسم روی عقیق را با نوک مته می تراشند.
هر کدام از نگین ها روی یک انگشتر قرار داده می شوند و یا اگر مهره باشد به مهره های بعدی متصل می شود تا یک گردنبند ساخته شود.

جواهر تراشی
سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به طور کلی به دوصورت استفاده میشوند. یکی به صورت نگین در زیورآلات ودیگری به شکل فرم های فانتزی و یا به صورت جواهر و موارد متنوع دیگر مورد استفاده قرار می گیرد. در طبیعت سنگهای جواهر به صورت خام(rough) یافت میشوند.هیچ سنگ جواهری  چه قیمتی و چه نیمه قیمتی به صورت خام اسنفاده نمیشوند. بلکه این سنگها حتما باید برش خورده و تراش داده شوند تا به اندازه و شکل دلخواه درآمده سپس پولیش شوند تا جلا وجلوه مورد نظر را پیدا کنند تابرای نصب برروی انواع زیور الات از جمله گوشواره ،گردنبند، آویزودستبند به طور شایسته  آماده گردند .
از نظر عملی همیشه الگوی استخراج سنگهای جواهر از معادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به شکل یک هرم است.به این معنی که در پایه هرم سنگهایی کوچک و با کیفیت پایین هم خانواده جواهر وجود دارند.در رتبه بالاتر سنگهای با کیفیت تر (رنگ بهتر و ناخالصی کمتر) وجود دارند که برای تراشهای ساده استفاده می شوند و فقط در راس هرم سنگهایی باارزش تراش زاویه ای وجود دارند که از بین این سنگها نیز فقط تعداد محدودی به عنوان جواهرات مرغوب وبا ارزش بسیار بالا استفاده میشوند.لذا نظر به اینکه جواهرات مرغوب نادر هستند از نظر تکنیکی نوع برش ،انتخاب مکان مناسب روی سنگ خام برای برش ،ضخامت برش ،حذف رگه ها و ناخالصی ها و ترک ها  و رفع حفره ها و ناخالصی های عمده به وسیله برش بسیار مهم است.
زیرا در یک سنگ جواهر خام امکان وجود ترک ها شکاف ها ناخالصی های بزرگ چسبیده به سنگ خام رگه های ناخالصی درون سنگ وحفره های داخلی وجود دارد که با یک انتخاب درست از مکانی درست از سنگ میتوان تقریبا بیشتر این عوامل ناخواسته را حذف کرد . پس در سنگهای جواهر خام برش اولیه بسیار اهمیت دارد.مهارت یک جواهر تراش نکته مهم دیگری است که در صنعت جواهر تراشی اهمیت فوق العاده دارد.در صورت اشتباه و عدم دقت در تراش یک جواهر به سختی این اشتباه قابل اصلاح وجبران است و در مواردی نیز این اشتباه برگشت پذیر نیست.لذا تبحر و مهارت جواهر تراش تاثیر بسزایی در قیمت محصول نهایی خواهد داشت.مطلب بعدی در نوع تراش است.
اساسا تراش برروی سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به دو نوع تقسیم می گردد:
تراش ساده
تراش ساده : به هر نوع تراشی اطلاق میشود که در آن  زاویه تراشی نشده باشد.این تراش شامل انواع تراشهای منحنی ، گرد ( تراش دامله) ،  تراش گود ،تراش خط ،تراش خط برجسته ،تراش شکلهای فانتزی و در نهایت تراش منظره وچهره روی سنگهای جواهر ومجسمه سازی وتراش حجم است. در این نوع تراش هنرجو با آموزش وتمرین مداوم مهارتهای لازم جهت انجام تراشهای پیشرفته و زیبای هنری را خواهد آموخت.

تراش زاویه ای یا Faceting
تراش زاویه ای . به تراشی اطلاق می شود که در آن تراشها به صورت محاسبه شده و با شاخص زاویه تعیین وانجام میشود.تا کنون بیش از 150 نوع تراش زاویه ای به صورت الگو در آمده است که در دنیا مورداستفاده قرار می گیرد.
در تراش زاویه ای که بیشتر روی جواهرات شفاف وگرانبها انجام میگیرد  ابتدا زوایای تراش محاسبه شده و توسط دستگاه مخصوص این کار قطعه جواهر ثابت شده و تراش برروی دیسک افقی صورت می گیرد .بسته به الگوی تراش زوایای تراش میتوانند از چندین تا بیش از 100 تراش داشته باشند.کاملا مشهود است که یک تراش زاویه ای زیبا ودرست در قیمت تمام شده جواهر بسیار موثر است.
از آنجا که هیچ سنگ جواهری به صورت خام مورد استفاده قرار نمی گیرد و الزاما جهت استفاده در صنعت جواهر سازی می باید تراش وپولیش شود لذا صنعت جواهر تراشی از ارزش افزوده بسیار بالایی برخورددار است یعنی با خرید یک سنگ جواهر خام وتبدیل آن به چندین نگین تراش خورده ارزش چندین ده برابری به جواهرات تراش خورده افزوده میگردد.
کارگاه جواهر تراشی بنابر آنچه که در زمینه دانش جواهر تراشی گفته شد٬ اهمیت نوع تراش وکیفیت تراش به خوبی مشخص است .
امروزه در بیشتر نقاط دنیا٬ کارگاههای تراش جواهر دایر شده است و افراد بسیاری در آنها مشغول به کار می باشند.
این کارگاهها در کشورهایی که تولید کننده و استخراج کننده سنگ هستند و بیشتر در نزدیکی محل استخراج احداث می شوند.اهمیت جواهر تراشی به قدری است که حتی برخی کشورها که خود٬دارای معادن سنگهای ارزشمند نیستند ٬ اقدام به تاسیس کارگاههای جواهر تراشی بزرگ کرده و سنگهای ارزشمند را از کشورهای دارای معادن ٬ خریداری و وارد کشور خود می کنند.ارزش افزوده تراش جواهرات بسیار بالا است به طوریکه در مقایسه ارزش یک کیلوگرم سنگ خام٬ پس از تراش ٬ این سنگ خام تبدیل به چندین سنگ تراش خورده میشود که ارزش هر یک حداقل به میزان چندین ده برابر همه سنگ خام اولیه است.بدین ترتیب با ارزش افزوده چندین ده برابری در صنعت جواهر تراشی روبرو میشویم.امروزه با شناخت بیشتر کانی ها وخواص آنها ٬ افرادی که خواستار سنگهای تراش خورده برای اهداف آرایشی یا خواص درمانی آنها هستند٬ رو به افزونی هستند.لذا توسعه این صنعت و کارگاههای آموزشی تراش جواهر نیز رو به گسترش است.در ابتدای تراش جواهر از وسایل و چرخهای دستی استفاده می شد٬ ولی امروزه کارگاههای تراش مجهز به پیشرفته ترین موتورهای الکتریکی شده اند که با قدرت و سرعت بالا ٬ دقت در کارهای تمام شده را افزایش داده اند .از لوازم اولیه مورد نیاز در کارگاههای جواهر تراشی ٬ موتورالکتریکی با سه نظام جهت تعویض سنگها و تیغه ها٬ تیغه های برش با قطرهای مختلف ٬ دیسک های ساب (CBN) ٬ دیسکهای خش گیرو دیسک های پولیش سنگ میباشند.اساسا تراش بر روی سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به دو شاخه گوهرتراشی و مهندسی تراش یا Faceting (زاویه تراشی) تقسیم میگردد.

گوهر تراشی
عبارتست از تراش سنگهای نیمه قیمتی و در برخی از موارد قیمتی٬ به صورت منحنی ٬ گرد ودر نهایت به شکل دامله ٬ یا کابوشن  تراش گود٬ تراش خط٬ تراش برجسته٬ تراش گل و شکلهای فانتزی و در نهایت تراش منظره و چهره روی سنگهای جواهر و مجسمه سازی و تراش حجم است.گوهر تراشی خود به چهار مرحله تقسیم می شود .
1-  برش Sawing :هنرجو باید نحوه برش صحیح را بیاموزد٬ به طوریکه حداقل دورریز را داشته باشدو بتواند با یک برش صحیح از سنگ خام ٬ بیشتر ناخالصی های عمده را حذف نموده و به قسمت با کیفیت و با ناخالصی کمتر از سنگ جهت تراش شکل مورد نظر دست یابد٬ همچنین با در نظر گرفتن شکل نهایی ٬ میتوان برش را به گونه ای زد که تقریبا شبیه شکل نهایی باشد و به این شکل در مراحل بعدی کار کمتری را بر روی سنگ انجام خواهیم داد.
2.  سایش Grinding :با استفاده از ابزار موجود (دیسک CBN)٬نواحی کوچک زائد و خارج از حدود طرح ساییده ٬ تا تقریبا به 50 درصد شکل نهایی نزدیک شویم.
3-فرم دهی Forming:بقیه 50درصد کار را انجام میدهیم تا به 100 درصد شکل نهایی برسیم٬سپس توسط دیسک خش گیر٬خطوط موجود روی کارکه توسط دیسک CBN بوجود امده است را از بین میبریم . 4.پولیش Polishing:در مرحله پولیش نیز با دیسکهایی با زبری های مختلف مثل 400٬ ٬ 800 ٬ 1200 ٬ 1600 ٬ و خمیر پولیش ٬ اقدام به پولیش و به اصطلاح برق انداختن سنگ میکنیم تا در نهایت سنگ تراش خورده به طور زیبایی بدرخشد.

تراش زاویه ای
نیز همانند گوهر تراشی است با این تفاوت که تراش زاویه ای یا مهندسی تراشی بیشتر برای جواهر های گرانبها استفاده میشود و دوم اینکه تمام مراحل مانند گوهرتراشی است بجز مرحله سوم که بنام تراش زاویه ای یا Faceting نامیده می شود و در این مرحله با دستگاه های مخصوص اقدام به تراش زاویه دار می نماییم.در این نوع تراش ٬ زوایای تراش محاسبه شده و با شاخص زاویه اندازه گیری میشود.

کسب و کار سنگ های تزئینی

یکی از کارهای در گذشته بسیار رواج داشت، اما زمان زیادی کسی به آن توجهی نمی کرد و یا  دست فراموشی سپرده شده بود. با این حال این کسب و کار دوباره جان تازه ای گرفته است. به همین خاطر یک فرصت شغلی برای کسانی که  به سنگ های قیمتی و تزیینی علاقه دارند و یا این کار را  دوست دارند  به وجود آورده است.بنابریان برخی از افراد روش پول دراوردن از سنگ را به خوبی یاد گرفته اند.

این شاخه گوهر تراشی نام دارد که یک کسب و کار بسیار پرسود و پردامد در دنیا محسوب می شود . گوهر تراشی رشته بسیار جذابی است زیرا با سنگ های قیمتی محسوب می شود، سر و کار خواهید داشت. این موضوع که افراد زیادی در این رشته وجود ندارد نشان می دهد که کسب و کار بسیار آینده داری است که شما می توانید وارد این حوزه شوید.

حال ما قصد داریم در این مقاله در مورد کسب وکار سنگ های تزئینی و گوهر تراشی و هزینه های راه اندازی آن  صحبت کنیم تا به شما یک دید کلی در مورد این کسب وکار دهیم.

کسب وکار سنگ های تزئینی یکی از کسب و کارهای ریشه دار و قدیمی ایران است که افراد متخصص در این حوزه می توانند درآمد زیادی از آن به دست بیاورند. کسب وکار سنگ های تزیینی این امکان را برای شما فراهم می کند که در خانه نیز بتوانید کسب درامداز  گوهر تراشی کنید. در این مقاله به معرفی صفر تا صد این کسب و کار پرداخته ایم .

 دنیای کارآفرینی

در دنیای کارآفرینی شغل هایی وجود دارند که یا به دست فراموشی سپرده شده اند و یا خیلی از افراد از آن ها آگاهی ندارند. این در صورتی است که همین کسب و کارها پتانسیل درآمدی بسیار بالایی دارند یکی از این مشاغل کسب و کار گوهر تراشی است. شاید دلیل اصلی این موضوع این است که مردم روش های پول دراوردن از سنگ را بلد نیستند به همین خاطر علاقه ای نیز به این حرفه ندارند.

درست است که یکی از مهم ترین موضوعات در این حوزه کسب درآمد از سنگ است، اما آشنایی با این حوزه می تواند  دنیای جدیدی را به شما نشان دهد. این دنیای جدید پر از شگفتی های زیادی است که هر لحظه ممکن است شما را غافل گیر کند، بنابراین تحقیق و تفحص در مورد آن ممکن است شما را به راه اندازی سنگ فروشی ترغیب کند.

اگر شما به دور و بر خود نگاهی کارشناسانه بیندازید، قطعاً با معادن زیادی روبرو می شوید که هم اکنون در حال فعالیت و استخراج سنگ های قیمتی هستند. به عنوان مثال دو معدن طلا و نقره در استان چهارمحال و بختیاری به تازگی کشف شده اند که خود گویای ماجرا است.

دنیای جواهرات

همان طور که همه ما می دانیم گران بها ترین جواهرات مربوط به سنگ های زینتی است که معروف ترین آن ها الماس است به همین خاطر  پول دراوردن از سنگ را برای افراد جذاب کرده است. این نوع سنگ ها زمانی قیمت پیدا می کنند که تراش بخورند بنابراین، سنگ تراشی زینتی یکی از پردآمدترین شغل های موجود در جهان است که طرفداران خاص خود را دارند.

سنگهای زینتی که در حوزه صنایع دستی، رده بندی می شوند  دارای اکسسوری های متنوعی هستند بنابراین آن ها را در جاهای مختلف از جمله طلا و جواهر و عتیقه فروش ها ، در بدلیجات  و به طور کلی در زیورآلات می توانید پیدا کنید، اما نوع تراش و نوع استفاده روی قیمت آن ها تاثیر می گذارد

نتیجه گیری:

تراش گوهرسنگهای راف به صورت فست یا زاویه دار است، این تراش از نوع مهندسی بوده و ۷۰۰ برابر ارزش افزوده دارد، در واقع گوهرسنگهای راف تبدیل به تراش جواهری فست یا مهندسی می شود.

ما باید مهارت آموزی را زیربنای اشتغال پایدار و ارزش آفرینی بدانیم  ارزش آفرینی سه ضلع بزرگ شامل پژوهش و آینده پژوهی و نوآوری، برخورداری از دانش روز دنیا، مهارت می شود که نمونه عینی آن را می توان در مرکز نوآوری جواهرات و سنگهای قیمتی دید.

تراش، ارزش افزوده سنگهای قیمتی را افزایش می دهد، اقدامات نوآورانه ما در تراش روی سنگهای طبیعی، سنگ عقیق شجر، عقیق و جاسبر انجام می گیرد کارهای حکاکی که روی عقیق انجام می شود توسط دستگاه های فانتزی انجام می گیرد و هدف این است که ارزش افزوده به سنگهای نیمه قیمتی داده شود تا یک کارآفرینی برای همه نسلهای آینده باشد.

هرچند تعداد افراد و کارگاه ها در مرکز نوآوری محدود است اما باید آنرا به پای نوپایی اش گذاشت و امید است در سالهای آتی شاهد رونق این کار باشم

اسحق کنعانی Eshaghkanani88@gmail.com

پایگاه خبری میرزا کوچک نیوز: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.